Txondorra saria 2021, Cesareo Soule.

Txondorra sariak Olentzeroren Lagunen Elkarteak, Iruñeko Udalaren eta Nafarroako Gobernuaren laguntzarekin sustatzen dituen sariak dira. Sari hauek pertsona edo erakunde bat bere lanarekin kultura herrikoia eta tradizionala zaintzen eta garatzen dutenei saritzen du.

Sari honen zazpigarren edizioan (2021) Cesáreo Soule Arizkungo harginari eman zioten, bere lan artistikoagatik eta Done Jakue Bidearen garapenari egindako ekarpenagatik. Sariak, Cesáreo Souleren ibilbidea, bokazioa eta lana aitortzeaz gain, artisautza, oro har, eta artisauak, bereziki, aintzat hartzen ditu.

Cesáreo Soule Elizondo Arizkun 1948an jaio zen. Familia Iparraldekoa da jatorriz, baina bere gurasoak Bautista (1912) eta ama Eulalia (1920) Baztanen jaio ziren. Aita kontratista gisa aritu zen eraikuntzan, eta harriaren artisau ezaguna izan zen, bere jardueran behar zituen material horretako elementu guztiak egiten espezializatua. Hirurogeita hamar urterekin hasi zen tailu artistikoak egiten, honen aita Juan Soule, ere harria lantzen omen zuen.

Cesareo Soule. Argazkia marmolessoule.com

Cesáreo aitaren enpresan hasi zen lanean eta txikitatik ezagutu zituen hargintzaren lana. Hargintzarako eta sorkuntza artistikorako bokazioa erakutsi zuen beti eta hasieran Igeltsero gisa lan egin arren, 29 urterekin utzi eta hargintza artistikoan edo harrizko eskulturan profesionalki aritzea erabaki zuen.

Cesáreo Soulek enkarguz egiten du lan, batez ere, hiribilduen eta etxeen fatxadak jartzeko armarriak, hilerrietarako disko-formako hilarriak (estekak) eta hilarriak, oroimenezko etxe edo hilarrien idazkunak eta bertze pieza txiki batzuk eginez.

Saria hautatzeko argudioen artean, harri-zizelketan egindako lan artistikoaz gain, Donejakue bidearekin eta mugarrien eraikuntzarekin duen harreman pertsonalean eta bere museo etnografikoan ere oinarritu dira.

Elementu etnografikoak dituen museo ttipia etxeko behealdean du eta material fosilak, txanponak, armak, lanabesak eta bertzelako objektuak, baita bere obra adierazgarrienak ikusgai daude. Ikastetxeek eta partikularrek museo txiki hori bisitatu ohi dute. Baita ere bere hainbat lanek hainbat sari jaso dituzte eskultura lehiaketetan.

Ezkondua eta bi semerekin (Albaro eta Biktor)harria lantzen dutenak, aitaren eta Soule familiaren lanbidea jarraituko da.
2015ean, Txondorra seria lehen aldiz eman zen, eta 2019an bertze baztandar batek jaso izan zuen, Elizondoko Gabriel Imbuluzketa kazetariak hain zuzen.

ostras hau egiteko erabili den materiala;

El cantero Cesáreo Soule recibe el séptimo premio Txondorra.www.europapress.es

Un artesano escultor. www.gipuzkoa.eu

FOTOTEKA:

Argazkia Iruñako Udala

Argazkia www.europapress.es

Read Full Post »

Elizondoko Lehenengo Olentzeroa.

Argazkiak Olentzero errebistatik atraiak dira. Argazkilaria Mena.

1969ko abenduaren 24ko arratsean, hogeitahamar bat gazte, blusoi beltzez, baten bat euskal txaketakin, txapelaz, lepoan zapi kuadrokaria, oinetan zampiñak ta abarkaz janzita, eta lau argi-zuzi exkasekin, Elizondoko lehenego Olentzeroa atera zuten.

Olentzeroa ez zen izan Lesaka eta Iruñan ateratzen zuten pampin moduko Olentzero bat, baizik aragi eta hezurrezko benetako Olentzero bat. Elizondoko lehenego Olentzeroa Angel Lizasoain elizondarra izan zen.

Angeli (0lenzerori) , Elizondoko parrokiak utzitako erabilerarik ez zuten prozesioko laga baten gainean sorbaldan eramanda atera zuten. Beraiekin kalejiraren soñua patzen Maurizio Elizalde txistularia eta Felix Iriarte atabalaria joaten zieren eta taldea egiten zuen geldialdi bakoitzean, borobil bat egiñez Olenzeroaren kanta tipikoa abesten zuten.

Kantaren letra Pedro Jose Ansorena gipuzkuarra (Banco Hispano Americano zuzendaria zena) erakutsi zien eta ensalluen zuzendari gise ibili zen. Ansorenak funtsezko sustatzaileetako bat izan zen baino antolakuntzaren ardura Baztango Club Deportiboren kontura izan zen.

Elizondarrentzat desfilea sorpresa polit bat izan zen, nahiz eta..,.auntitzek ez zekiten ja prozesio moduan santu gisa paseatzen ari zuten personaiari buruz , “dirueskean” arras ongi portatu ziren.

Eskebiltzean bildutako sosa, Franzisko Egozkue Elizondoko apezaren bidez, herrian gehien beharra zutenenzat gabon sarie (aginaldo) moduen eman zizaien.

1973an, Baztan Ikastola bizpa hiru urte martxan zeramala, Olentzeroa antolatzen hasi zen, urte batzutan pampin moduan agertzen zen eta ia aspalditik gizaki forman etortzen zaigu. Hasieran bakarrik, eta gaur egun berriz Maridomingirenkin.

Mari Domingi  hitzak, lehen aldiz  Resurreccion Maria Azkuek XX. mendearen hasieran jasotako abesti batean agertzen zaigu. Gabon kanta bat da, Mari Domingi izeneko emakumea Belenera haurtxoa adoratzera etorri nahi duela, baina gona zahar horrekin ezinen duela Joan…kontatzen duena. 1970eko hamarkadan, Viejas canciones donostiarras liburuan agertu zen abestia, Olentzeroren abestiaren ondoan, bien artean harreman zuzenik izan gabe.

1990eko hamarkadan. Lasarte-Orian, Olentzerorentzako gutunak biltzeko pertsonaia bat sortu zuten (Xixuko izenekoa), ikastetxeetan ibiltzen zena haurren gutunak jasotzen, oporren haurreko egunetan. Donostiako Antiguan auzoan ere antzeko zerbait egin zitekeelakoan, personai berri bat asmatu beharrean, gabon kanta zahar horretako Mari Domingiz baliatu ziren.

Ondoren, Ikastolen Elkarteak, Antiguako irakasle eta guraso hauek sustatuta, ipuin-liburuxka kaleratu zuen, Olentzero eta Mari Domingi pertsonaiak lotzen zituena. Irudia, erdi aroko kapel ezaugarri horrekin, Edorta Murua marrazkilariak eman zion Mari Domingiri, eta ipuinaren testua Mitxel Muruak idatzi zuen.

Mari Domingi kalean bizi zen emakume pobre bat da eta jendeari laguntzen zion arren, irri egiten zioten. Orduan Olentzero beregana joan eta arropa berriak oparitzen dio eta ordutik Olentzerori lagunduko dio. Lagunduz gain, bere iragarlea da, haurrei bere etorreraren berri eman eta azken momentuko”enkarguak” jasotzen ditu.

Maridomingi, duela 19 urte (2001) hasi zen Baztan Ikastolan agertzen eta urtero-urtero hutsik egin gabe haurren galderak erantzun, ipuina kontatu eta gutunak jaso izan ditu. Baitere 2009tik Olentzerorekin batera 24an Elizondoko karriketan barne desfilatzen du, eta urte bat lenago Erratzun atra omen zen.

Porzierto! Maridomingi ez da Olentzeroren emaztea ezta neska-laguna ere!

Post hau egiteko erabili den materiala.

Olentzero cumple 45 salidas en Elizondo. Gabriel Imbuluqueta. Olentzero errebista. 2013

Eekermile aunitz Goizalde Urdanpilleta eta Vitoriano Imbuluzketari emandako informazioarengatik.

Argazkiak, Olentzero errebista. 2013, Argazkilaria foto Mena jabetza Imbuluzketa familia.

Read Full Post »

Txondorra saria 2019, Gabriel Imbuluzqueta.

2015ean, lehen Txondorra saria eman zen (Andoni Santamaria). Sari hauek Olentzeroren Lagunen Elkarteak, Iruñeko Udalaren eta Nafarroako Gobernuaren laguntzarekin sustatzen ditu eta pertsona edo erakunde bat bere lanarekin kultura herrikoia eta tradizionala zaintzen eta garatzen dutenei saritzen du.

2019an Gabriel Imbuluzqueta Alcasena kazetari baztandarrak jaso zuen sari hori. Olentzeroren Lagunak Elkarteak Gabriel Imbuluzqueta Nafarroako kultura tradizionalaren ikerketa eta narrazio lan zabala egindakoa nabarmendu zuen.
Gabriel Imbuluzqueta Alcasena Elizondon jaio zen 1945ean, eta Diario de Navarra egunkariko erredaktorea izan zen 1976tik 2010ean erretiroa hartu zuen arte. Etnografiaren alorrean egindako lanagatik ere nabarmentzen da, batez ere artisautzarekin lotutako gaietan.

Gabriel Imbuluzketa eta familia seria jaso ondoren. Argazkia Unai Beroiz, diario de Noticias

Sari hau jaso aurretik, Gabrielek Karlos III.a Noblearen Gurutzea jaso izan du, Nafarroako kultura-ondarea sustatzen egindako ekarpenagatik. Baita ere Iruñeko Udalak deitutako San Fermin Nazioarteko I. Kazetaritza Saria (1980), Nafarroako Artisautzari buruzko I. Kazetaritza Lehiaketa (1983) eta Nafarroako erakargarritasun turistikoak sustatzeko kazetaritza-lan onenaren Teobaldo Saria (2010) jaso ditu.

Jose Migel Barandiaranen ikaslea izandakoa Nafarroako Unibertsitateko Euskal Kulturaren Katedrako klaseetan, eta 1988tik Etniker-Nafarroako kide da (Etniker Euskalerria Euskal Herriko ondare etnografikoa zaintzea helburu duen kultur elkartea da), 1999-2003 bitartean, Euskal Herriko Atlas Etnografikoaren Eskualde arteko Batzordeko eta Erredakzio Batzordeko kide izan zen. Tradizio herrikoietan duen interesagatik nabarmendu daeta bere ikerketa Baztango Haranean eta artisautza herrikoian ardaztu da.

Nafarroako Gobernuak 1992-1995 bitartean argitaratutako “Turismo en Navarra” aldizkariarekin kolaboratu zuen. “Conocer Navarra-n”, kondairei, jaiei eta abarri buruzko ekarpen ugari egin ditu. Halaber, “Narria, Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, Panorama eta Papeles de Artesanía” argitalpenetan ere argitaratu du.

Txondorra sariarekin lotuta (txondorra, egur ikatza egiteko ikazkinek eraikitzen zuten egur meta da. Olentzero ikazkiña da) Gabrielek aipatu zuen, haurtzaroan, nerabezaroan eta lehen gaztaroan Olentzero “benetako ezezaguna” izan zela. Iruñako Gabon Gauean kalera irteten hasi zenean sartu zen bere bizitzan, eta, batez ere 1969ko abenduaren 24an, Elizondar gazte talde batek (bera barne) pertsonaia Elizondon birsortu zutenean (auzokide askoren harridurarekin).

P.D. Baztango Haizegoa” izeneko blog honetan bere material aunitz erabili dugu eta baita ere Baztani buruz gauz aunitz ikasi dugu.

Zorionak Gabriel!

Post hau egiteko erabili den materiala;

El periodista Gabriel Imbuluzqueta, premio Txondorra 2019. Mikel Bernues, Diario de Noticias. 2019.

Gabriel Imbuluzqueta Alcasena. http://www.etniker.com.

 

Read Full Post »

Elizondoko Zezenketak eta torero maixua.

Zezenketa zezenak toreatuz egindako tauromakia ikuskizuna da. Espainian, Portugalen, Latinoamerikako herrialde batzuetan (Mexiko, Kolonbia, Venezuela, Peru eta Ekuador^[1]) eta Frantziako hegoaldean gertatzen dira, baita Euskal Herrian ere.

2009ko Baztandarren Biltzarrako orga desfilean, Belatzak kuadrillak  1951 Elizondoko Santiotan egindako zezenketa antzeztuz garaile sortatu ziren. Gaur egun horrelako emanaldiak arraro eta urrun egiten badira ere, erran behar da garai batean Elizondoko bestetan  halako “jaialdiak” nahiko arruntak zirela.

2009ko Baztandarren Biltzarrako Belatza kuadroillako orga irabazlea. Argazkia festak.com

Elizondoko Santiotan izandako azken zezenketak, edo hobeto errana  zekorketak (zekorra, txekorra=haratzea) gezurra dirudin arren, 1973an izan ziren. Plaza mobila, Maria Azpilikueta eta Aita Donostia kaleko zelaietan (Frantziskanoetan) eta amaierako etxebizitzetan dagoen zelaian Ormakogibel parajean kokatu zen. Toki honez gain baita Kaolin fabrikatik eta Opoka zerrategitik gertu eraiki ziren plaza eramangarriak gogoratzen dira (egungo Irache beilatokiaren atzealdearen, dia supermerkatuaren eta ibai ertzaren artean) eta baita Giltxaurdiko futbol zelaian izandakoak.

Zezen plaza. Argazkia Guillermo Quertier Munarrizena fazebookeko Baztango fototeka ( Memorial Tomás Belzunegui) taldetik hartuta.

Elizondon Plaza “mobilak” edo “eramangarriak” izanez gain, Nafarroako gran enziklopediaren arabera plaza finko bat 1906an existitzen zen, gaur egun “kasinoa” dagoen tokian, baina bertze aldetik, Gabriel Imbuluzqueta baztandar kazetariaren bidez eta Elizondoko bestetako ekitaldien liburuxka batean, aipatzen duenez, 1907ko Uztailaren 25ko zezenketan plaza berrie zen, zeren urte hortako Diario de Navarrako korresponsalak egindakoa kritikan “aurtengo” plaza portatila joanden urtekoa baino haundiago (1906koa baño haundiagoa) zela nabarmentzen du.

Horrez gain, eguna euritsua izan zela eta toreruak Toribio Gil “Txikorro“, Manuel Borroi “el Aragones” eta Manuel Martinez “el Varita” izan zirela azaltzen du. Jende aunitz etorri zen zezenketara, kanpotar aunitz eta gehienbat iparraldetik! Biarritztik hain zuzen, idatziko du hjorrespnsalak. Baita ere ikusleen artean Nafarroako Diputazioko presidentea  Manuel Albistur egon zela aipatzen du.

XX.mendean zehar zezenketak eta hauen inguruko jaialdiak ohikoak izan dira: sokamuturrak, bigantxak eta 1931 urteko santioetako zezenkeeten kartelan batean agertzen den bezala, torero bonbero izeneko ikuskizunak izan dira ere.

Argazkiak XX. mende hasierako Elizondoko zezen plazak. Bigarren argazkiko egilea Tadeo Viela da. Bi argazkiak gourmet image.com web gunetik atraik daude.

Elizondoko  “Tauromaquia”  mundua ez da bakarri “jaialdi” hauetan gelditzen. XX.mendeko 30. hamarkadan zezen-hiltzaile nabarmen bat, denboralditxo batez Elizondon bizi izan zen. Toreatzailea, Marcial Lalanda zen, zezenketaren “zilarrezko aroa” delakoaren zezen hiltzailea eta Mariposaren pasearen asmatzailea. Marcial 13 urtekin hasi zen toreatzen eta nobilero gisa ibilbide luzea egin ondoren, alternatiba hartu zuen Sevillako Maestrantzan, 1921eko irailaren 28an, Juan Belmontekin batera, “padrino” gise zuela.” Marcial Lalanda zezenketen historialariak diotenez tauromakiaren deitutako Zilarrezko Aroaren (1920-1936) irudi nagusietako bat da. Zilarrezko aro hau Joselito el Gallo toreroaren heriotzatik Espainiako Gerra Zibilaren hasieraraino doan garaia da.

“Viva Madrid que mí pueblo” (1928) pelikularen kartela. Marcial Lalanda pelikulako aktore prinzipala zen.

Gerra zibila hasi zen udan (1936ko udan) Marzial Lalanda , Iparraldean, Baionan eta Franzia aldean; Nimes,  Toulouse, Dax..toreatzen zegoenean Nazionalak Espainako errepublika aurka altxatu ziren (uztailak 18an) eta Espainako gerra zibila hasi zenean Madrilgo toreroa hasmenbta batean Franzian gelditu zen. Baino geroxago konturatu zen edo erran omen zioten Nafarroko bailara hontan gerrarik ez zela somatu eta ez zela somatuko, nazionalen eskuetan zegola eta hauek bakea (beraien bakea) eta “ordena” ezarri zutela (Nafarroan Mola generala altxatu zen eta lehenego egunetan probinzi osoa sublebatuen eskuetan gelditu zen), Horduen bere famila Elizondora ekartzea lortu zun eta bera Frantzian toreatzen zuen biztarteazn, bere emaztea ta bi seme txiki hilabete batzuz hemen gelditu ziren bizitzen. Bizitokie Mendinueta kaleko 1º zenbakian (ikastola parean dagoen etxean eta gaur egun behitin botika bat dagona) zuten eta erten duten arabera hilabete hoietan barridekin eta Elizondarrekin arras ondo moldatu eta gustora egon ziren eta baita ere diote ikusgarria zela, bere emazteak, kapote garbiak idortzeko lehiotik zinzilikatzen zuenean, ikuskizun apartekoa omen zen, iñoiz ikusitakoa, oihal paregabeak bai ziren.

Frantziako denboraldia amaitu ondoren eta sublebatuak herrialdearen zati handi baten jabe egiten zirela ikusita, toreatzailearen familiak Baztango bailara utzi zuen.

Marzial Lalanda toreoaren maixua izanez gain, aktorea izan zen (bi pelikuletan parte hartu zuen) eta bere omenez Marcial, eres el más grande (1932) pasodoblea konposatu zuten.

Elizondon bizi izan zuen toreroa 1990ko urriaren 25an 87 urte zituela Madrilen zendu zen.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala.

Wikipedia. Marcial Lalanda.

Nafarroako gran enziklopedia: Plazas de toros.

Gabriel Imbulzqueta.

Read Full Post »