Pilota eta laxoaren historian, Perkain dugu lehengo pilotari ospetsua, mitoa bihurtu zena, heroi herrikoia, eta haren inguruan, kondairak egin eta kantatu izan direnak. Baina historian, Perkain haundiarrekin parekatzen ahal den bertze pelotaria, Arraiozko Bautista omen da.
Pilotari baztandarrak Perkainen urrego belaunaldikoa zen eta Arraiozko Ximon pilotari beteranoaren semea zen. Honek, Perkain, Kurutxet, Azantza…pilotarien garaikidea izan zen eta haiekin (batzukin kontra bertze batzukin alde) hainbertze desafiotan aritu zen. Ximonen semeak, XIX. mendearen hasieran izandako laxo jokalari haundiena izan zen eta “pilotaren erregea” goitizena zaukan.
Personai polemikoa zen, plazan maisutasuna, alhamena, gaitasuna erakusten zituen, baina baita ere harrokeria! Batzutan ederra zen, bertzetan iskanbilatsua. Arraiozko Bautistak ospea izan zuen eta Perkain bezala historia herrikoiko garai oso bat bete zuen. Arraiozko Bautistak herri xumetik atera zen pilotaririk handiena eta harroena izan zen.
Antonio Peña Goñi jaunak, 1892an “La Pilota y los Pelotaris” liburuan Bautistari buruz idatzi zuen;
-“XVIII. mendearen amaieran, Arraiozko Bautista jaio zen, Ximonen semea. Ximon pilotari ospetsuena zen, eta aitaren iguala hundía berdindu eta erabat ilundu zituen.”
Baita ere Peña Goñik liburuan, Bautistak eta bertze pilotari euskaldunak, Fernando VII.a erregearen aginduz 1821an Madrilen jokatutako partidoa kontatzen digu. Partida Euskaldunen eta Valentziarren arteko bote luzeko partidua izan zen eta euskaldunek garaileak ateraz gain, arraioztarrak Fernando VII.a erregea ahozabalik utzi zuen.
Arraiozekoa jolasean ari zela, taldekidei erran zien aurkarien hiru sake boleaz (besagaika) errestatuko zituela eta lehenengoan pilota erregearen eskuinetik pasatuko zela, bigarna erreginaren ezkerretik eta hirugarrena bien tartean. Eta hala egin zuen, hogei koadroetatik eskularru motza batekin, hiru pilotakadak erran zituen tokietatik pastu ziren. Partida amaituta erregeak txundituta eta gogotsu galdetu zien jokalariei ea zerbait nahi ote zuten!
Simonen semeak, partiduko heroiak, “cabo de guardas” (garaiko karabineroa) izendatzea nahi zuela erantzun zioen, eta nahia eta izendapena han bera, erregeak eman zion.
Bautista, jokalari handia baina pertsona txarra omen zen, zentzu moral guzttikoa, parranderoa, gonazale amorratua, ankerra, bihozgabea eta batere eskrupulurik gabekoa. Aurkarien gainetik nagusitzen zen, eta nahi bezala partiduak iruzur egiten zuen. Gauza bera ematen zion galtzea edo irabaztea, garrantzitsuena erreal pila bat poltsikoetara eramatea zen.
Kontatzen da, aitak zegoen zenbait partidutan, oso arduragabe jokatzen zuela, aurkariei garaipena ziurtatzen ziela eta aitari erten zioila;
-Aite! manzak bi ontza, edo partida galduko dut!
Hasiera batean, Ximonek uko egiten zion, eta haren semeak kintze eta kintze gehigo galtzen zituen eskatutako ontzak jasotzen zituen arte, orduan jolasten hasten zen, eta aurkariak erraz garaitzen zituen…Hala zen eta hala ere jokatu zuen bere azken partiduan.
1823ko apirilaren hasieran, Donostian izanen da jokatuko dun azken partidua. Pilotalekua, antzinako gotorleku eta harresien arten zen, jendetza harrizko anfiteatroa betetzen zuen eta zaleak ere inguruan pilatzen ziren. Jauntxoak, apaizak, militarrak, herritar xumeak..eta gaizkile bat edo bertze, partidua ikusteko eta dirua apostatzeko asmoarekin bildu ziren.
Partidua hasi eta berehala konturatu ziren, bertze behin (bere alde duru kopuru haundia jokatzen zenez) aurretik prezioa jarri ziola porrotari. Argi zegoen pilotalekutik kanpo zegoela erabat. Jendea aserre zegoen, kriston kalapite sortu zen eta jendetzaren artean ahots mehatxagarri bat entzun zen;
-“Bautista, bertze kintze hau galduz gero hil egingo zaitut!”
Hitz hoiek izugarrizko eragina izan zuen Simonen semean. eta berehala berak bazekien bezala hasi zen jokatzen eta ti-tau batean partida berdindu zuen. Hori ikusita Alkate jaunak plaza bertan behera uzteko eta plaza garbitzeko agindua eman zuen. Beldurtuta eta Tropel kolerizatu batek atzetik zuela, San Martin auzoko posadara joan zen. Han, Bautista izeneko bertze pilotari batekin batera ostatu hartzen zuen.
Gaueko hamaiketan, pilotariari jarraitu zion pistoladun gizon batek ostatuan aurkeztu zen eta Bautistaz pilotariaz galdetu zuen. Ostalariak “Lehen solairuan, ezkerreko lehen atean” zegola erran zion eta gizonak, pistola zorrotik aterata azkar igo zen. Pistoladuna Miguel Antxotegi militarrra zen atea ixilpeka irekiz, ilunpean zegoen logelan sartu zen. Lehenengo guhatzera hurbildu zen, eta lotan zegonari eskuarekin esnatu eta galde egin zion.
-“Bautista zara”
-“Bai, neu naiz!”
Erantzun bezain pronto tiro bat entzun zen eta military korrika alde edinen du. Posadako jendea fite bi pilotariek lo egiten zuten gelara igo ziren eta Simonen semea sano eta sable aurkitu zuten bertze Bautista odolez eta garezurra deseginda ohean zegoen bitartean. Militar “ausartak” Arraiozko Bautista hil nahi izan zuen eta errugabe bat hil berri zuen.
Arraioztarrak leihotik salto egin zuen eta Frantzian babestu zen. Handik gutxira, merkataritza-ontzi batean polizonte gisa, Kubara ihes egin zuen.
Baina, Donostin heriotzatik eskapo egin bazuen ere, Kariben berarekin seguidan topatuko da. La Habanan, sarritan taberna eta burdeletan aurkitzen ahal zaio eta gau hoietako batean begi berde dituen beltzaran emakume batez maiteminduko da, obsesioa bihurtuko da. Neskak bikotea du eta honek, (Luis Valdés izeneko) 1823ko maiatzaren 20ko egunsentian, Arraioztarra bide estu batetik etxera (La Habanako kanpoaldeko etxola ttipi bat) zijoanean…, balazoz josi zuen, Arraiozko Bautista pelotariaren bizitza gorabeheratsua amaituz.
Post hau egiteko erabili den materiala;
Homenaje al Gran Simon de Arraioz y a su hijo Bautista. José Javier Albisu Pérez-en blogako artikuloa. 2014
Bautista, cruel y balarrasa. Tino Rey. El correo. 2017.
baztango haizegoa 