Imanol Gaztelumendi.

Elizondoko kalekumea izanez, txikitatik ikusi, nabaritu edo sentitu dut Elizondotar batzuk bertze batzuetakik pixket zerbait nabarmentzen zirela;  haietaz gauzak kontatzen zirelako, gauzak iten zutelakoz, bitxiak eta xelebreak zirelako, herriarekin konprometitzen zirelako…edo, jakintzazu zertaz! baina hala zen… bederen mukizu-txar baten begiradatik (nik) hala zen, eta batzuk erreferentzi bat izan ziren, Hoietako bat, bere bizar ta hile txuriakin, bere bonetarekin eta ahots apal baina sendoarekin, Imanol Gaztelumendi Zabaleta zen..

Imanol Gaztelumendi eta bere emaztea Mari Bikondoa 2011an. Argazkia. J.M. Ondicol. “diariodenoticias.com” webgunetik hartuta..

Urtarrilako 27an ta 86 urte zituela Imanol Gaztelumendi Zabaleta Elizondarra utzi zigun eta bere bizizaren gibelara begibista bat botatzerakoan, argi ta garbi dago bertzetatik zerbait nabarmendu zela; militanzi politikoagatik , euskal herriarekiko izandako konpromisoagatik…eta zertaz ez! bere aktore lanagatik!. Zeren (bitxikeri bezala, ta blog hontan bitxikeriak kontatzen dugu) baztandar gutti erten ahal dute, pelikula batean aritu direla lan iten eta ez hori bakarrik, baizik bere burua aztzenten gainera! berak berari, Imanolek Imanolez. Bere bizitzaren pasarte konkretu bat antzeztu bai zuen Imanol Uribek 1981an Segoviako ihesa filma egin zuenan eta ze hobe, pensatuko zun zuzendaria, Manuel Gaztelumendi Zabaleta etakidearen papera, Imanol Gaztelumendi Zabaleta Elizondarrak itea!! ez?

Pelikula, Frankismoaren azken urteeetan  izandako gertakari garrantzitsu bat kontatzen du. 1976ko apirilaren 5ean 29 preso politikok, gehienak ETAko militanteak, ihes egin zuten Segoviako kartzelatik tunel bat zulatuz. Tunelaren zulatze-lanek 6 hilabete iraun zuten, baina ihes egiteko gogoak lenagotik zeukaten zeren ia 1975eko abuztuan sahiatu ziren, baina Mikel Lejarzaren (Lobo)  infiltrazioa, ihesaldia  zapuztu zuen.

Ihes egitean lortu zuten presoak;  PCE-ko Luis Lucio Lobato,  MIL-eko (Movimiento Ibérico de Liberación-Grupos Autónomos de Combate) Josep Lluís Pons Llovet  eta  Oriol Solé Sugranyes,  Front d’Alliberament Català-neko (FAC) Ramón Llorca  López eta Carles García Solé, PCE (i)-ko (Partido Comunista DÉspaña Internacional) Federico Sánchez Juliachs,  Liga Comunista Revolucionaria-ko (LCR) Iñaki García, ETA-ko Bittor Arana, Bixente Serrano Izko, Iñaki Garmendia Otamendi, José Ángel Urtiaga Martinez, Ángel Amigo Quincoces, Iñaki Orbeta Berriatua Peru, Mikel Laskurain, Koldo Aizpurua Berasategi, Josu Ibargutxi, Jesús María Muñoa Galarraga, Mikel Unanue Lobato, José Maria Yarza Echenique, Ramón Aurteneche Marcos, Joseba Begultistain Aranzasti, Ignacio Garosa Arambarri, Carmelo Garitoandia Garnacho, Enrique Gesalaga Larreta, Manuel Isasa Iturrioz, Iñaki Iturbi Totorica, Fernando Izaguirre Izaguirre, Francisco Jaca Aranalde, Luis Armando Zabalo Bilbao, Juan María Zubimendi Imaz  eta Imanol Gaztelumendi Zabaleta “Zamarra” Baztandarra izan ziren.

Imanol Uriberen “la fuga de Segovia” filmaren kartela. Beheko aldean, elizondarraren izena irakurtzen ahal da filmeko bertze aktoreen ondoan.

Zulatutako tunela Segoviako estolda sarera eramaten zun eta estoldeen barna 800 m ibili ondoren, hiriko kanpoaldeko industrua gune batera atera ziren. Han, ETA-ko komando bat esperoan zuten. Zuraz kargatutako trailer batean ezkutatuta, Nafarroko Auritzberri-ra (Espinal) habiatu ziren, non, borda batean ezkutatu Mugalari bat (muga pasatzeko lagunduko ziena)  itxarongo dute. Baina norbaitek okerreko pasahitza eman zuen eta mugalaria ez zen agertuko. Iheslariak urduri  jarri ziren eta gauan basora botatzea erabaki zuten, laguntzarik gabe eta laino trikoa, traizionatu  zituzten. Aldi berean,  kontrabandisten bideetatik joaten zirela ta talde handi bat zela galarazten zien  oharkabean pasatzea.

Iheslariak Auritzera (Burgete) iritsi ziren eta bertatik saiatu ziren muga zeharkatzen. Han, ordea, Guardia Zibilarekin egin zuten topo eta taldeetan banatzea erabaki zuten. Iheslari gehienak eta ihesa laguntzen ibili ziren komandokoak atxilotu egin zituzten.  24 orduetara Oriol Solé Sugranyes, Sorogain-go basoko tiroketa batean hil zuten eta berarekin joaten ziren 21 ekintzaileak, amore egin eta entregatu ziren , hoien artean “Zamarra” zegon. Apirilaren 7 eta 8an, ETAko hiru kide Agoitz eta Itoitz atxilotu zituzten.  Lau gainerakoak (Hiru presok eta komandoko kide bat) Carles García Solé, Mikel Laskurain, Koldo Aizpurua eta Jesus Maria Muñoa Aurizberriko (Espinal) etxe batean ezkutatu gelditu ziren  muga zeharkatu arte. Iparraldean behin zirela, gobernu Frantsa  Yeu irlara bidali zien eta han egon ziren 1977an  amnistia dekretatu zen arte, itzuli zirela. Aministia horretan, Gaztelumendi eta bertze kideak anmistiatuak izan arren pixket gehiago egongo ziren ihesaldi hontan parte hartzeagatik.

Imanol Gaztelumendi 1972tik kartzelan zegon. Urte hortako azaroaren 30an Donostiako portuan guardia zibilek ustekabean harrapatu zuten. Pasaje honi buruz,  José Maria Portell-ek bere “Los hombre de ETA” (1974) liburuan kontatzen du Gaztelumendiren atxiloketan, honek eta guardia zibilak borroka gogor batean aritu zirela, azkenian  baztanarra galdu zula eta atxilotzea posible izan zela. Imanol 45 urte zitun kartzelara eraman ziotenean,  tenore hortan baitere preso zeuden bere anaia eta bere emaztea. 1974ko irailaren 19an Burgosen “gerra kontseilu” bat hasi zizaion, berari, bere anai Angeli eta bertze lau etakidei, guardia zibilak erasotzea eta legez kanpo armak edukitzea leporatuta. Sententzia, 12 urteko zigorra izan zen eta epaiketa ondoren Segoviako presondigian amaituko zun.

Aistion erran dugunez bezala, 1977ko amnistianaren ondoren atra zen eta 1981an  ihesaldiko pelikulan parte hartu zun (esaldi ta guztikin), horren ondoren  bertze paper txiki batzuk, esaldikin edo figurante moduan hainbat filmetan etorriko dira; Pedro Olearen “Akelarre” ( 1984) filman, Telleria anaien “Escorpion”, Albaniako konkistan…eta gaur egun, sarean badiren zinematografia inguruaren hainbat artxibotan, antzezleen atalan agertzen da; imdb.com, hispasahre.com…eta halakotan!!…Haizegotik, Goian bego Imanol!!!

Post hau iteko erabili de materiala.

“Los hombre de ETA” (Barcelona 1974). José Maria Portell.

hemeroteca.abc.es webgunea.

Wikipedia. “Segoviako_ihesa“

Read Full Post »

C.D. Baztan.

Eguberri egunan (2010ko abenduak 25an) Irunen, Jose “Pepin” Fernández Arce zendu zen, 97 urte zeukala ta. Pepin-ek, C.D. Baztan-go zegoen jokalari ohi zaharrena zen. Hileta, Elizondo ospatu zen eta Irunen bizi arren eskualde honetaz maitasuna ta “zaletasuna” mantentzen zun. Bitxikeri bezala aipatu, Pepin-ek, Bidasoako trenaren (Elizondo-Irun) bizirik gelditzen zen azken langilea zela ere. 

Jose Fernandez, Baztandar taldearen, atezain historikoetako bat zen eta 30. hamarkadaren bukaeran eta 40.aren hasieran jokatu zun. Nahiz eta 70 urte gutti gorabehera pasa izan eta jokalari “veteranoena” izan, ez zen lehenegoetako jokalaria, zeren Baztango futbol taldea, edo obe errana, C.D. Baztan, urte dexenta batzuk lehenago sortua izan zen.

C.D. Baztan 1923an sortu zen, eta 87 urte luze hauetan garai harras desberdiñak pastu du, batzuk onak, 90. hamarkadan bezala, 3. mailan jokatzen aritu baizen urte batzuz, eta bertze garai batzuk, harras txarrak, 50. hamarkadaren erditik 60. hamarkadaren artekoak bezala, futbol ofizialak eta Club Deportivo Baztan ia ia erabat desagertu bai zen. Urte hoietan Giltxaurdiko futbol zelai bertan behera utzi zen, eta soilik  Gorramendiko baseko amerikar soldaduak  erabiltzen zuten ia ia arratsaldero beisbolera eta football amerikanerako jolasteko. Beraiek zelai, zaindu, belarra moztu eta txukuna mantentzen zuten. Baita ere zelai hesi eder batekin itxi zuten, erraten da hesi hori, ameriketako pelikuletan, agertzen den etxeetako lorategietako hesia bezala zela, egurrezko taula zuri eta lau-ekin egiña. Giltxaurdi, 1941 eta 1942 bitarte egin zen, Jose Manuel Osacar eta garai hartan Baztan eta bere kargu zeuden espaniar militarrei esker. Zelaiaren eremua, pentsatzen da edo pensatzekoa da, izena erraten dun bezala, giltxaurrondoz betetako toki bat izanen zela, baña egia erran, eremu hori, Baztan ibaiaren zeharrune (meandroa) bat da eta harrikozkorrez betetako toki bat zen eta zelaia iteko, harri txikiagoz eta legarrekin bete zuten. Gero urtekin, 2008an “Giltxaudi” eraberrituko dute, belar naturala ordez artifizial patuz eta gaur egun daukan itxura artuz. (Argazkian Giltxaurdiko zeharrunea. argazkia Pello S.M.)

Baña aistion aipatutako garai txarrak pastu ziren eta 60.hamarkadako erdialdera eta eragin handie izan duen pertsona bati esker, Zacarias Zayas Latorre Sopuertarra-ri esker, juvenil talde bat atra zen eta urte gogor batzuk ondoren, taldeak horrek, Baztanen bai futbola eta bai Club Deportivo Baztan suspertzea lagundu zun eta urte batzuk geroago zaletasuna berreskuratu zen. gaur egun arte. Talde hori buruz hainbat bitxikeri kontatzen dira eta hoietako bat C.D. Baztan-go web gunean, irakurtzen ahal da eta han diotenez, jubenil talde hortan (argazkian) tamaiñuz jokalari txikienari, Kuki Gonzalezi, eta berea ez zen posizioan, atezain bezala patu zioten, baña harras ondo ibiltzen zen nahiz eta jautzika ez zen langara iristen. Argazkia  C.D. Baztan web gunetik artuta dago eta 60.hamarkadako, lehenengo jubenil taldeko jokalariak ageri dira (ezkerretik eskuin ta goititik hasita): José Joaquín (Kuki) González, Alberto Alaña, Santi Esarte, Santi Yábar, Fermín (Pirrín) Fernández eta José Antonio Huarte (Tudelano). Belauniko: Pedro (Peito) Cebrián, Juan Mari Amiano, Josetxo Petrirena, Joaquín Jaén eta Juan José Erice dira.

Alakoak (bitxikeriek) hainbertze badire eta zorionez bai taldeko webean eta bai Jaime Viguriaren www.valledebaztan web horrian, hoietako batzuk bildu dituzte. Hoietako bat prensa ta guzti atra zen berri moduan,egunkaria Catalnyako La Vanguardia zen eta notizia “La indiferencia de un portero navarro…” titulua zeukan. Berria dionez, 1953ko Abenduaren 13an Altsasuko Sociedad Deportiva eta Club Deportivo Baztan artean jokatutako partiduan gertatu zen bitxikeria eta dirudi baztandarrak, arbitroren akats eta bidegabezko expulsio batzuk ondoren, partidutik “pasa” itea erabaki zutela, atezaina bereziki, zeren berak, notizia nabarmentzen dun bezala, lasai lasai egon zen langaren azpian zigarruak errezen partidua amaitu arte…Nahiz eta notizia dokumentatua egon, ta club-aren web horrian errekortea ageri, club barrutik diote oraindik ez dutela jakin nor izango ote zen, atezain erretzale hori. 

Nahiz eta ez agertu egunkarietan, badire bertze kontakizuna makalak ez direla ere. Kontatzen da (fikzioa eta errealitatea nahasten direla uste da) Pistone-k korner bat atera ondoren, pilotakada bombeatu baten bidez, haunitz altxatuz eta zehaztasun handiakin, denbora eman zaiola “area-ra” iristea eta berberak buruz errematatu zun gola ta guztiz sartuz!!!, jendearen pozarako. Edo, nola ta kanpoko partidutan La Baztanesan autobusetan joaten zirenez eta partidua jokatzeko tenorean, jende faltatzen zenez, haunitzetan “La Baztanesako” txoferra jokatu behar izan zuten, hamaika izateko…

Laurogehitabi urte hauetan aunitzetarako eman du, bitxikeriak, historioak, pozak, tirabirak…baño laurogeitabi urte hauetan, pila gazte pastu eta kamiseta gorria jantzi du eta futbolaz gozatu du bere izenean, eta hoietako batzuk, profesionaletara iritsi dira!! eta ez bakarrik hori, lehenengo mailan jokatzea ta internazional absolutoak izan direnak badirra, Juan Antonio Zaldua bezala F.C. Bartzelona jokatu zuena edo baita ere liga irabatzi dutenak , Juan Mari Amiano bezala, Errealarekin 1980-1981 denboraldian txapelduna izan zena.

Baina C.D. Baztanen, ez bakarrik futbolan aritu dira, zeren hasiera batean bere besapetan  bertze kirolak jorratu izan ziren, txirrindularitza, mendi taldea, atletismoa, eskubaloia eta errugbia bezala. Gehienak 80. hamarkadan club-tik alde egin zuten, gehienbat bere independentzia ekonomikoa lortzeko eta erabakitzeko askatasun gehiago izateko (dirudi, jarrantzi eta diru kopuru haundiena,futbola izaten zuela ) eta urte haietan, Baztango bertze kirol taldeak sortu ziren, eskubaloiko Baztango Kirol Taldea ,Club Ciclista Baztandarra, Baztango Mendigotzaileak…Gaur egun C.D. Baztanen futbola batera rugbi taldea bada, Baztan R.T  eta orain dela gutti (bizpa-hiru urte) sortutako lasterketa talde bat ere, Baztan Lasterketa Taldea izena duna. Baita ere ez giñen ahaztu behar Baztanen bertze hainbat kirol talde badirel edo izan direla eta ez dutela zerikusirik izan C.D. Baztanekin, adibidez Amaiurko sokatira taldea edo Juanjo Atxaren Txaruta Pilota Elkarteak bezala. Gañera Baztango pilotariei zoriondu behar zaie zeren urte hasieran (Urtarrila 4an) hirugarren aldiz Nafarroako herriarteko txapelketa irabazi bai dute.

Post xume honekin bai Pepin Fernandezen ta bai Baztan osoan kirola sustatzeko lan in duten guztien omenen da eta post ez zen posible izango C.D. Baztan  ta valledebaztan web gunei gabe zeren web horri hoietatik informazio gehiena artu dugu.

Read Full Post »

Agur Bixkai!.

Urriarekin Udazkena dator ta udazkenarekin uda joan, udako loreak zimurtu, hostoak erori ta natura hilzorian edo zendu dela, dirudi. Zoritxarrez ez bakarrik natura zendu da Urria hontan, baizik baita ere zulo (Baztan) hontako barride batzuk aio erran digute. Hoietako bat, hilabetearen hasieran, zehazki 4an joan zaiguna, Pedro Aranguena Mirandona “Bixkai” izan da. (goitiko ta behitiko argazkiakwww.ttipittapa.net webgunetik artuta daude)

Pedro, Iruritan zendu zen, bere herrian, naiz eta jaiotzez Iruritarra ez izan urte hauinitz bizi izan du Baztango herri hontan, hain zuzen destinua ekarri zion egunetik, destinu anker, zakar ta gogor horrek, ekarri zion lehen egunetik. Bere goitizena dion bezala Bizkaitarra zen eta 1936ko Uztailan, Nazionalak altxatu zirenean, gazte abertzale haunitz bezala, Euzko Gudarostean izena emanez, gudari moduan haritu zen. Gudari bezala 1937ko apirilaren 26an Gernikan zegoen eta hiri bizkaitarrak piratutako, Luftwaffe-ren “Kondor legioa“-ren eta Italianarren hegazkiñak in dako eraso-sarraskaren eta historiarako Gernikako bonbardaketa zautzen den gertakizunaren lekukoa izan zen. Preso artu zioten nazionalak eta Burgosen karzelan egon ondoren kondenatua izan zen bi urte inguru 1931tik 1941era halabeharrez lan itera “batallon de trabajos”-etan eta errepresaliatu politiko hoietako batallon batetan etorri zen lehen aldiz eta betirako, Baztanera. Pedrok, Meakan egon zen eta berak eta berarekin lan egitera behartuta, lan baldintzetan latza ta gogorretan, indarkeria jasatzen, gose eta hotzez zeuden 1.756 presoekin (errepublikar, gudariak, sozialistak, catalaniarrak..) batera Eugi-Irurita doan NA-1740 errepidea egin zuten.

Joanden urteko Maiatzaren 16an, Udalak, Iruritako herriak, Geronimo de Uztariz Institutuak eta Memoriaren Bideak erakundeak antolatuta omenaldi xumea in zitzaien Pitzamarren (Artesiagan),errepidea egitera behartu zizaien, preso errepublikarrei. Omenduetakoak, Justo Urkijo, Pako Barrena bizkaitarrak batera, Pedro Aranguena izan zen (behitiko argazkia).  Erran dugunez bezala,  urte hauek gogorrak izan ziren baiña azkenian, hunet ekarri zion destino anker hori. bukaera gozoa zeukan zeren aske izan bezain pronto, Iruritar neska batekin ezkondu eta Meaka azpian dagon herri ederran, bizitzera eta famili bat sortzeko, geldituko da.

Pedrok Aranguena eta berarekin Meakan osatzen zuten 18. “langilen batallona”eta 12. “disziplinarako langilen batallona” presoak ez ziren Baztanen bakarrak behartuta lan itera egon zirenak, baizik Baztango bazterretan 3.486 preso geihago egon ziren,Atxuritik Urkiagarañogotorlekuak, bunkerrak, tunelak, behitzeko dorreak ereikitzen. Lanak 1938an hasi ziren eta Mendebaldeko Pirineotako defentsa planaren barruan sartuta zeuden , zeren beldurra edo susmoa zuten II. gerrate mundiala akitzerakoan Frantziatik eta aliatuk lagunduta, errepublikatzaleak estatu espainiarrian sartuko zirela edo inbadituko zutela, ta  hori ez gertatzeko  “Línea Pérez ” izeneko bunker sarea sortu edo ereiki zuten (alemaniarrek Sigfrido linea eta frantziarren Maginnot linearen antzera). Baztanen “batallon de trabajos” barruan sartutako presoak egindako bertze errepideak, NA 2600 Erratzu-Izpegi, eta NA 2655 Otsondo-Gorramendi dira, Erratzun ere Aranea ibaiaren ezkerraldean (gaur egun ondarrak nabanri dira. Argazkia) barrakoiak altxatu zuten, Amaiurko Pumpulustainguruan bezala, (hauek berreskuratu dira eta herriak erabiltzen ditu behinpin)…eta guzti hau, izerdi, odol eta hotzez betetako ekuz egiña, soilik gerra madarikatua galtzea tokatu zizaiolakoz eta irabazleak bezala pentsatzen ez zutelako.

Agur Bixkai ta agur galdu zuten guztioi!!!

Post hau iteko informazioa atra da urrengo liburetatik; Gerra zibila eta gerraostea Baztanen , 1936-1946 (Iker Frías, Elizondo, 2004) eta Los trabajos forzados en la dictadura franquista (VVAA, Pamplona, 2007).

Read Full Post »

Agur Juanito!

2010ko Otsaila.

Asteburu hontan (otsailak 27 larunbata) bueltatu zaigu berriro bailarara Nafarroko bertsolari txapelketa, erran behar aurten finala gabe gelditu garela, azken urte hauetan izan dugun bezala, dirudi Lur aretoa txikia gelditzen zela, baiña finalik ez, baizik aurten, finalaurrekoa izan dugu, kasu hontan Iruritan, “zentro zibikoan“. Aretoa bete betea zegoen eta nahiz eta bertsolariak pixket “urduri” egon, badirudi ziklogenesisagatik, denoi pixket burua txoratu digu haize bortizari patu dioten hitz berri hau, zeren haizea zela ta, elektizitatea joan, soinu ta argirik gabe gelditu eta generadoreak bilatu artio…azkenian 40 minutu beranduago hasi da eta hori, nahitaez nabari da, baña hasierako urduritasun horrek gandituta, saio polita ta arratsaldea ederki pasteko izan dugu. Xabier Legarreta (Aranotarra) finalerako zuzen sailaktu da eta bere ondoren Julen Zelaieta Beratarrak. Gure bertsolaria (baztandarra) Iñaki Aleman Iruritarra hirugarna izan da, ta dirudi punto guttiegi direla aintzinera segitzeko, polita izanen zen baztandar bat Lesakan egotia eta Iñaki ez bada,  bertze aukera izanen dugu Atarrabian martxoak 7an Jon Barberena (Elizondo-Erratzu) eta Jon Elizetxe gartzaidarraekin (Argazkian Julen Zelaieta eta Iñaki Aleman)

Baño aste hau ez da izan Larunbatako arratsaldea bezalako pozgarria, Baztango bertsolaritzan (eta Nafarrokoa, eta Euskal Herrikoan) zeren joanden Larunbatan, Otsailak 20an Juanito Perurena bertsolari Arizkundarra betirako utzi zigun. Juanito 79 urte zitun eta nahiz eta jatorriz Goizuetarra zen, 25 urtekin baztandar batekin ezkondu eta Orabidealdera (Arizkun) bizitzera joan zen, Irungobordako nausia izanez. Juanitok, bertsolari bezala gehienbat Baztan aldean eta inguruan aritu zen, baita ere 60. eta 70 hamarkadetan Nafarroko txapelketan ibili zen eta 1960 an bigarna izanez Andres Narbarte “Xaltoren” gibeletik, eta honi aukera eman zion parte hartzeko urte hortako Euskal Herriko txapelketa nagusian.  

Nafarroko bertsotzale elkarteko lehendakaria, Manolo Arozenak, Xorroxinen erran zun bezala, Juanito bertsolari fiña eta bere maila non zegoen jakitzen duen hoietako zen, baita ere humilla alaia ta gizon goxoa,  eta garai  gogorretan hor egon zenetako bat, Clemente Ezkurdia Elizondarrarekin (jaioterriz Gorritiarra), Roman Mihura eta Patxi Elorga Lekauztarrekin, Jesus Basoarte Iruritarrarekin, Pedro Ibarra Arraioztarrarekin, Mixel Dargaitz Saratarra baño Amaiurren bizi zenarekin…batera eta Mariano Izeta bultzatuta Baztanen, bertsoak beti bezala entzutea, jarritzea, lortu zuten hoietako bat.

Juanitok, urte haunitzetan aritu zen txapelketetan, adiñeko gizona zen eta oltza gañean jarraitzen zun, Bitor Elizagoieneri (Oronoztarra) berrian egindako elkarrizketan batean irakurtzen ahal den bezalaxe, 1979an debutatu zuen txapelketan, berak eta  Eusebio Fagoagak  bertsolari gazte bakarrak ziren, bertziak, Juanito barne ia “zaharrak” ziren edo behinpin “betikoak” bezala ikusten zitzaien. Bitxikeri bezala Juanitok bere seme Bautistarekin batera, Nafarroko Txapelketan aritu zen eta 1982 adibidez Lesakan oltza gañean biak kantari egon ziren, bide luzeko bertsolari izanez ia xarra bezala, txapelketa eta bertso saioak jarraitzen zitun eta olza baten gañian ikusi genion azken aldia 2006ko Nafarroko Txapelketaren finalan, Elizondoko Lur aretoan izan zen, urte hortako txapeldunari Xabier Silveirari txapela jartzen, eta ondoren, Elizondon jokatu zan lehen Txapelketako finalistak gogoan izanez, bi puntuokaz gogoratu nahi zen ibilbide hori:

“…/maitetasuna izango zela

ematen nion tankera

lehen larrugorrin bizitu eta

gaur badaukagu jazkera…”.

Haizegotik omenalditxo xume hau ez genun akitu nahi Juanito Perurena entzun gabe joan eta sarean aurkitutako (eitbko webgunean) audioarekin bideotxo bat in dugu, Bertsoak,1991an Elizondon egin zen Mariano Izetaren omenaldian botatakoak dira eta olza gañan bi Perurena zeuden,  Juanito Perurena eta bere semea..

        

Goian bego Juanito!!!

Read Full Post »

Azken 3. denbora. Agur Lino.

Urriaren 20, egun grisa eta tristea izan zen errugbiaren mundurako, zeren Soria aldean, auto istripu batez, Lino Plaza Lekauztarra zendu zen. 70 urte zituen, lanbidez arkitektua zen , baino maitasunez eta gaztetik errugbilaria. Hobe errateko, bera zen rugbia, eta Hegoaldean eta estatu espainoleko errugbian, berak izan zen dena.

Baztango Rugby Taldean aritzen nintzenean, komentatzen zen, B.R.T sortu zenean 1978an , garai haietan Baztanen, iñor ez zekiela ezerrrez errugbiari buruz ( ezta taldea osatu zutenak, Xabier Soubelet, Jose Mari Aldako, José Miguel Arizmendi, Rafa Olaizola, Miguel Gonzalez, Karrikiri, Frías…) Lino Plaza ezik.

Linok, Lekauzko kolejioan ikasketak bukatu ondoren, Madrilera arkitektura ikastera joan zen. Han “Escuela de Arquitecturan” errugbia ezagutuko zuen eta joan den asteko astelehenartio errugbiarekin eta errugbiarako bizi izan zuen.

1962 debuta egin zuen eta handik aurrera historian (estatu espainolako errubian) sartu zen, bere taldearekin “Escuela” 9 liga eta 4 errege kopa irabazi bai zun eta gaur egun, titulo gehien irabazi dun jokalaria izaten, segitzen du. Beti pilier bezala jokatu zun, eta oso ezaguna izan zenez, bere omenez pasodoble bat taguzti dedikatu zioten, el rey del rugby izena zeukan pasodoblia. Gero, errugbi kirolari bezala izatea utzi zuenean, bera zekien guzti-guztia irakastera pastu zen. entrenazailea, selekzionazailea izanez  eta arbitro  internazionala ere izan zen, F.E.R. reko kidea (Federacion Española de Rugby) eta postu horretan, lagun aunitz  munduan zehar egiñez, Irlandan, Gales, Ingraterran, Australian, Zelanda berrian eta Hego Afrikan… eta hauek springbook (hegoafrikako antilopea eta eta errugbi taldearen ikurra dena) disekatu bat oparitu zioten, zeren hori da  lurralde hoietan ematen den sari edo opari preziatuena.

Madrilen bizi eta han bere arkitektura estudioa irekita izan arren, aunitzetan Baztanera etortzen zen, eta azken urtetan ia ia asteburu guztitan. Baina bazen garai bat bera bakarrik ez zela etortzen,  baizik berarekin batera, bai bere taldea, Escuela edo selecioak eortzen zirela Lekautzko kolegiora stage egitera eta “kondaira” erraten duen bezala haietako stag batean (Nueva zelandako Old blackak izanen ziren), jokalari bat konturatu zen Baztango lurra eta klima arras iduritsua zela Zelanda berriarekikoarekin eta orduan lur hau aproposa izanen zela kiwiak landatzeko. Bitxikeri horren ondorioz, gaur egun, Baztanen eta inguruan kiwia landatzen da, zeren hori entzun bezain pronto  Linok ta bertze Baztandar batzuk, kiwiak ekarri eta landatu ondoren Baztango kiwia merkaturatu zen  . (goiko argazkian Lino Plaza eskiunekoa da, pilier izateko gorputza daukana)

Errugbiaren mundua gizon garranzitusu bat galdu du eta arestian komentatu dugun bezala errugbiarako, dena izan bai zen. Igandean B.R.T .ek  Zarautz R.T.ren aurka Lekarotzen jolastu du eta bere omenez ohionontzeko ixilezko minutua gorde zuten. Erran behar baita ere, baztandarrak 17-9 irabazi zutela Zarautztarrei. (argazkian B.R.T ixilpeko minutua gordetzen).

Goian Bego Lino eta betiko den hirugarren denbora hortan, ondo izan.

Read Full Post »

Agur Tiburtzio Almenar.

 2009ko agorrilaren (abuztua) 8an Iruritan Juan Tiburtzio Almenar Salaberri zendu zen. Jatorriz Gartzaindarra eta bihotzez Iruritarra. Garai batean Iruritan bandoa bota­tzen zuena zen, baita barberoa, etxe­tresna saltzailea, Gartzain eta Iruritako postaria, txistulari dantzariekin, C.C Iruritako presiden­tea, Herriko Adoración Nocturnakoa ere … He­rri­ko hainber­tze gauza eta ekintzen bultza­tzailea eta denetarako eta denentzat lanetarako pres egoten zena, Anduezako Xatur El mudoren imitatzailerik hoberena ere omen zen. Salvador Martin Lekaroz­ko mediku izan zenak ere, Un viaje al Valle del Baztan liburuan, gizon haundia zela dio, hundia eta xelebrea!

Argazkia Pricipe de Viana (1968)

Gazte zela, Baztango aunitz bezala, 1937an gerrara deitua izan zen (nazionalek Nafarroa gobernatzen zuten), non ia lau urte eman zituen, eta horren ondoren, ofizio ezberdinen artean, Iruritako dantzarien txistulari gisa nabarmendu zen. Tiburzio Almenar Salaberrik igendero Iruritako plazan txistue yo iten zuen eta urte aunitz herriko dantzarien buru eta soñularia bera izan zen.

Mariano Izetak, 1968ko uztaila eta agorrilako Principe de Viana errebistan, “Baztango txistulariek” artikuluan dio Iruritan gain Nafarroko, bai ta Iparraldeko herrietan entzun izen zela Tiburziok yotako txistue. Baita ere Lekarozko Kolejioko txistularie zela dio, han egiten ziren ainbertze besteetan (bederen 25 izan zen).

Hogeitabortz urte eta gehiago eman zituen Tiburziok txirrindularitzarekin eta “Club Ciclista Irurita” elartearekin (Baztango kirol honen klub aitzindaria) lotuta, eta horregatik, Irurtitako Txirrindulari taldearekin 25 urtez baino gehiagoz aritu izanagatik, Nafarroako Foru Komunitateko Kirol Merituaren Zilarrezko Domina jaso zuen 2000. urtean.

Goian bego.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala.

Baztango Txistulariek. Mariano Izeta .Principe de Viana. 1968 Urtarrila-Agorrila.

Herriarentzat hainbertze lan egindako gizona. erran.eus. 2009.

FOTOTEKA

Juan Tiburtzio Almenar Salaberri. Argazkia erran.eus

Read Full Post »

Kepa Arizmendi, margolari eta gudari

Kepa Arizmendi Bereau “Baztan” Elizondondoko Txokotoko Ertxuenean 1958ko uztailaren 22an jaio zen. Kepa ETAren militantea, erbesteratua eta Bidasoko Eskolarekin lotutako margolaria, Forteneko tabernaria, euskaltzalea (Elizondoko ikastolaren aldeko mugimenduan buru- belarri aritu zen) ameslaria eta bizipen harrigarrizko artista bat zen. Kepak egundoko karisma zuen.

Kepa Arizmendi. Argazkia erran.eus.

1972. urtearen inguruan  (14 urtekin) hasi zen bere pintura-jarduera. Angel Rivas maixu izan zuen baina gehien bat autodidakta izan zen eta 1980an, Baztango Pintoreen Elkarteko kide izanik bere margoak ikusgai izanen dira.

Francisco Javier Zubiaur Carreñok, 1985an idatzitako ” La Escuela del Bidasoa” liburuan, honela zion: “Kepa Arizmendiren pintura kubismotik abstrakzio formalera doa, kolore hotz eta latzekin“. 

1989an sorterritik ihes egin behar izan zuen. Fortenea taberna abertzaleko tabernaria inor gutxik zekien noraino heltzen zen ihes egitera behartu zuen konpromiso politikoa. Espainiako poliziak “Mugetako aparatoarekin” lozen zion.

Lapurdin kokatu zen eta ihesaldiko urterik gogorrenetan ere margotzen segitu zun eta garai hauetako lanak onenak ez izan arren Keparen bizipenak eta sentimenduak nabari agertzen dira. Franzian 1990tik modu legal bizitzea lortuko du eta buru-belarri margolaritzan jarri zen.

Kepak Parisen Cézanneren lana ezagutzeko aukera izan zuen. Gainera, Oteizaren bitartez Malevicheko teoriak ezagutu zituen. Bai Cezannek bai Malevichek Arizmendiko obretan duten eragina nabaria da. Inpresionismotik abstraziora joanen da eta bere lanak koloretsuak eta  indartsuak izanen dira.

2008an Kepak eta Rikardo Paskual UR taldea sortu zuten. Ur Taldea euskal artista garaikideen lana ezagutarazteko sortu zen, talde honek euskal herriko margolariak biltzen ditu eta Euskal artisten lanak elite mundutik aldentzea eta zirkuitu xumeagoetan erakustea  funtsa du.  Euskal Herriko  sala eta antzoki ezagunetik kampo erakustea; Guggenheim, Euskalduna, Kursaala… Eta artea, edozein lekutan ikusgai egon daitekeela, taldearen  elburua da.

Martxo-Apirila aldera, Ur taldearen erakusketa izan zen Arizkunenean eta Keparen azkena ere. Erakusketa Ur taldeko lau margolarien lanekin osatua zegon, lan hoietako batzuk Keparenak ziren.

Kepa 2009ko ekainaren 8an buruko isurketa baten ondorioz Baionako bere etxearen aurrean hil zen, urte beteko semea besotan zuelarik.

Notizia jakin bezain pronto Elizondo agur gudari erraten zuten pankarta batzukin esnatu da.

Agur gudari eta margolari!

P.D.1. Sarrera hau 2009ko ekainaren 8an idatzi zen, nahiz eta gero “Kepa Arizmendi Bereau-Baztan” izeneko liburua atera ondoren moldatua izan zen.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala:

Arizmendi, Kepa. Auñamendi Eusko Enziklopedia.

Los Pintores de la “Escuela del Bidasoa”. Fco Javier Zubiaur Carreño. Universidad de Navarra. 1985.

Kepa Arizmendi. Wikipedia.

Kepa Ariz­mendi Bereau-Baztan. Baztan Batzen Lan Taldea. 2014.

Read Full Post »

Azken agurra.

Hainbat lagunek Mikelen azken agurrean egon nahi zutela, familiak, haren errautsak haizetara zabalduko zituztela jakinarazi zuen. Hasiera batean, familiak erabaki zuen Mikel intimitatean agurtzea, baina, lagunek erakutsitako interesa  errautsak haizatzeko tokia eta eguna jakinaraztea erabaki zuen. Eta abenduaren 7an, Lesakako Agiñan, Oteizak Aita Donostiaren omenez egindako eskultura ondoan emazte eta seme-alabek.  zabaldu zituzten.

Aginako ekitalde horretan, errauts puske batzuk gorde zituzten eta apirilan 18an, Mikelek maitatzen zuen Baztanen, hain zuzen Izpegin (Erratzu eta Baigorri tartian) emazteak, seme-alabeak eta arrebak gordetutako errautsak lau haizetara zabaldu zituzten.

Izpegiko azken agurra, zeremonia sume eta familiarra izan zen (Lesakakoa bezela) eta bere lagun Arizkundarrak; Jabier Larralde txistularia, Juan Migel Iriarte atabalaria… urbiltzeko eta agurtzeko aukera izan zuten. Lagun haundiek egin zitun Arizkunaldean  familiarekin denboraldi luzeak pastu izan bai zuen. Baztandarrak mutildantzak danzatu ondoren “Kantuz agurtu naute hiltzen naizenean” Mikelen ahotik entzunaz bukatu zen ekitaldia.

Baztan eta bere bazterrak inspirazio-iturri izan zen bere obra aunitzetako, “Baztan” kantan entzuten ahal den bezala.

Izpegiko bentetako aparkatokitik Baigorriko ibarraren bista.

KANTUZ (hitzak)

Kantuz sortu naiz eta kantuz nahi bizi,
kantuz igortzen ditut nik penak ihesi;
kantuz izan dudana zerbait irabazi,
kantuz gostura ditut guziak iretsi;
kantuz ez duta beraz hitzea merezi?

Kantuz eman izan dut zonbeiten berriak,
kantuz atseginekin erranez egiak;
kantuz egin baititut usu afruntuiak,
kantuz aitortzen ditut nere bekatuiak,
kantuz eginen ditut nik penitentziak.

Kantuz ehortz nezate, hiltzen naizenian,
kantuz ene lagunek harturik airian;
kantuz ariko zaizkit lurrean sartzian;
kantuz frago utziko diote munduan,
kantuz har diten behi nitaz orhoitzian.

Read Full Post »