Urriko besta (oktoberfest) ta B.R.T.a.

2012ko urriak.

Afariak, bazkariak eta mota ezberdiñeko ekiataldiak direla… hilabete bat daramat tarrapataka blog “puto” honekin. Erran behar Iraila bukaera ekitaldiz beteta egon dela zulo hezea; bideo emanaldiak, eskolen besta, pailazoak, laisterketak izan dira…eta ondar egunian Urriko besta ta guzti! Hau da Oktoberfesta izan dela edo hobe errana, OktoBRTfest izan zela, zeren garagardo besta hau Baztan Rugby Taldeak ekarri zigun.

Oktoberfest 2005. Egilea Andreas Steinhoff. Creative comons lizentzi askea (wikipedia)

Oktoberfest 1810. urtetik aurrera Alemaniako Munich bavariar hirian ospatu ohi den jaialdia da. Alemaniako Jaialdi Herrikoi edo Herri Besta (alemanaz Volksfest) handiena da, baita gisa honetako munduko handienetakoa ere, urtero 6 milioi bisitarik baino gehiago dituelarik. Irailaren 15a ondorengo larunbatetik hasi eta bi asteetan zehar Munich hiriaren erdigunean dagoen Theresienwiese (Santa Teresaren larrea) zelaian ospatzen da (wikipedia). OktoBRTfesta berreiz, Elizondoko Merkatuzelaiko gorapetan ospatu zen eta jende haunitz hurbildu ez arren, han agertu ginenok Bavieratar peto petoak bezala Hordeum distichon (garagar) zukua edan genun! bederen nik! garagardo motak guztiak ia ia bi aldiz dastatu bai nun!! (Adriaren garagardo “aquosa” hori ere). 

Ondarrian,  ilunabar aldera garagardoz aunpetue (azkez “spaten-a” oso osoa bota izan behear nun) eta lagun batek dion bezala “pinplatue” nere pitter-oroigarriarekin etxera bueltatu nintzen, eta hori soilik, hasmentako nahia buelta bat ematera eta bizpa-hiru pitter garagardo botatzea zela… baña, “eske”… barrakoietan bazen giroa, arras “familiarra” zen eta adiskidetasuna eta talde giroa hairean usaintzen zen.

Aipatzekoa da kirol talde honek rugbira jolastera ez dela murrizten eta finantziatzeko egiten duten ekitaldiak irekiak, orijinalak, adiskidetasuna eta giro ona bultzatzen dutenetakoak dira eta horren adibidea, Iraila 29ko garagardo jaia da, baña taldearen 34 urte hauetan mota ezberdiñeko ekitaldiak izan dira, gaupasak, kontzertuak, bidiak… eta denetatik pastu da, hori bai gehienak onak eta oroitzerakoan ezpainetan iribarre bat uzten dutenetakoak.

Baztan rugby taldea 1978an sortu zen eta sortzailenetako nagusi Xabier Soubelet Laskibar Ziburutar-Baztandarra izan zen. Dioenez  (Diario Vaskoko artikuloan) 77/78ko ikusturtean  Donibane Lohizuneko institutoan lanaean zegola hainbat rugbi partidu antolatu ziren irakasle, ikasle artean eta partidu haietan Baztanen, Rugbi talde bat sortzearen ideia piztu zen

Urte hoietan zulo hontan Lino Plazalekauztarra ezik (Madrilen rugbian jolasten zuna) ez iñor kirol hau jokatu eta bere arauak, guttiago ezagutzen zutenak!! baina hori ez zen arazoa izan eta hainbat pertsonekin harremanetan jarri ondoren, ondarrian talde bat muntatzen hasi zen. Lehenengo ausart eta adoretsu talde hori bertze batzuen artean Xabier Soubelet, Jose Mari Aldako, José Miguel Arizmendi, Rafa Olaizola, Miguel Gonzalez, Karrikiri, Antonio Urolategi Frías, Iñaki Unanua, Javier Aragón, Txomin Landa, Koldo Goyenetxe, Txomin Garmendia, Salva Lizasoain,  Jesus Agerre, Antonio Sarratea, Leiza, Juantxo Etxart, Jose Mari Irigoyen, Augustine Satrustegi, Jose Mari Arnal, Xabier Landa, Iñaki Fagoaga, Pello Etxandi, Juanjo Jáuregui, Kepa Arizmandi, Kiko Satrustegui, eta Pirrin osatu zuten. Lehenbiziko urtea horretan, 78/79 denboraldian, tenore hortan liga bakarra zen Euskal Ligan ez ziren apuntatu izan ahal,  baina prestakuntza mantentzeko, zerbait gehigo ikasteko eta ligara ohitzeko lau lagunarteko partiduak jokatu zuten.

BRT-ren lehenengo partidua Mugaireko San Martin eskolako zelaietan izan zen eta aurkariak, Donibane Lohizuneko institutoko ikasle talde bat izan zen. Emaitza…kriston paliza izan zen baina baita ere Kristonekoa omen izan zen hirugarren denbora. Hurrengo bi partiduak, beharrezkoak zirenak Baztango taldearentzat partiduen dinamikan sartzeko Atlético San Sebastián eta Zarautzeko beteranoen aurka izan ziren.

Soubeletek sortzailea gain, entrenatzaile zen, entrenamenduak italiar franziskanen (gaur egun desagertu eta urbanizatua) frontoian ziren eta prestakuntza aparte jokoaren arauak eta filosofia erakutsi behar izan zun. Horretarako, hainbat aldiztan Donibane Lohizuneko lagun-jokalariak etortzen ziren eta batzutan ere Baztandarrekin aritzen ziren.

1979an, Euskal Ligan BRT (Baztan Rugby Taldea) apuntatzea lortu zuten, izena Soubeleti bururatu zizaion Bilbao Rugby Taldea (BRT) izenarekin parekatuz, bilboko talde horretan bere anaia eta hainbat lagunak jokatzen bai zuten. Izena aparte baita ere bururatu zizaion ekipamenduaren koloriak, taldearen arropa: kamiseta berdea, praka motz zuria eta galtzerdi gorriak izango dira, Donibane Lohizuneko Olympique taldearen kolore antzekoa ( Xabier Soubeleten txikitatik talde, gogokoena bai zen). Baita ere talde horren  Julito Ledesma jokalariari esker baloiak eta bertze materialak lortu zun.

Taldeko lehenengo kapitaina Rafa Olaizola izan zen (gerora entrenatzailea eta lehendakaria izan dena) eta etxeko partiduak Hernanin jokatzen zuten (zelai federatiboa zen eta Hernaniko taldea aparte BRT-a bezala kanpo zelaia ez zuten taldeak jokatzen zuten)  eta kanpokoak, Ordizian, Logroñon, Irun, Donosti, Zarautzen, Gernikan…. eta Iruñan (garai horietan Nafarroan BRT aparte Iruña eta El Bronce soilik zeuden).

Taldeko lehen lehendakaria Lander Santa Maria izan zen eta doi den rugbi talde guztiek bezala bere ereserkiak eta Haka ohiu (euskaraz) zuten. Baztanen rugby garai hau bi urte iraun zuen eta oroizapenak onak izan arren ez da ahaztu behar liskar txiki batzuk izan zirela. Club Deportivo Baztan-ek bere barruan edo babesean ez zien hartu izan nahi (garai haietan futbola aparte C.D. Baztan barne, txirrindularitza, atletismoa, pilota, eskubaloia…zeuden), iñoiz kirola egindako arlote edo baldarra talde bat soilik zirela pentsatzen bai zuten eta hori zela ez zieten Giltxaurdi futbol zelaian iñoiz utzi partido bat jokatzeko (zelaia suntsituko zutela beldurra zeukaten), eskerrak bertzealdetik Mugairen (San Martinen) eta Lekautzen (kolegioan) iñorengo arazoak izan zuten baloi obalatu mugitzeko eta “paloen” artean sartzeko.

90. hamarkadan bigarren aldiz berpiztuko da Baztango Rugby Taldea  eta gaur egun gogor ta indartsu mantentzen da, jubenil taldea eta bi “senior” talde izanez.  BRT Menditarrak-en talde nagusia “liga nazionalan” aritzen da, ta bertzia “B-a” Liga Regional Vascan eta asteburu hontako larunbatan (urriak 13) 12/13 denboraldia hasiko da eta berriz ere Lekauzko zelaiak jendez betetzea espero da errugbia gozatzeko bai da bai jokatzerakoan nola bai ikusterakoan eta zer erran 3. denboraz!!!

AUPA BRT!!!

Post hau iteko erabili den materiala:

Diario vaskoko ” 30 años del Baztan Rugby Taldea “. Tellechea  (2008.9.20).

Interesport Irabia BRT-ren webgunea .

Read Full Post »

Almandozko “zahoria”, Elias Pierola.

Esku pilota (Esku-huskako pilota)  pilota jokoaren aldaera bat da, esku hutsez jokatzen dena. Bi jokalari edo bi bikote elkarren kontra arituz jokatzen da. Elkarren aurka diharduten bi alde horiek, txandaka, pilota bat kolpatzen dute, frontisa jo dezan, harik eta bi aldeetako batek huts egin duelako bertzea puntua lortzen duen arte.

 Binaka jokatzen den pilota txapelketa (Esku Huskako Binakako Pilota Txapelketa Nagusia), esku huskako pilotan, denboraldiko hiru txapelketa nagusietako bat da, buruz burukoarekin eta lau eta erdikoarekin batera.

Binakako Txapelketa 1941ean sortu zen, Hasiera hartan bi urtean behin jokatzen zen. Lehenengo txapeldunak Onaindia eta Urcelay izan ziren, baita ere 1943ko txapelketan garaile atra ziren. Bi urte geroago Iraeta eta Urcelayko Txikito txapelak lortu zituzten. Sei urtez, 1961 arte ez zen berriz txapelketa jokatu eta honen ondoren, interes aunitz ez baitzuen pizten txapelketa honek, 17 urteko etenaldi luze bat jasango zuen.

1978an esku huskako pilotan ziharduten bi enpresak ; Empresas Unidas eta Eskulari (70 hamarkadan bi enpresek bakoitzak bere aldetik txapelketak egin zituzten), lortutako hitzarmenari esker, lehiaketa berriz ere txapelketa nagusi bilakatu zen.

1978ko abenduaren 8an Anoetako frontoian esku huskako binakako pilota txapelketa nagusiko finala jokatu zen eta txapeldunak, Eskulari enpresako Antxon Maiz II eta Elias Pierola baztandarra izan ziren. Aurrelari baztandarra eta atzelari Aranaztarra 22-14 irabazi zuten Empresas Unidas-eko Retegi I y Aldazabal II.a pilotariei.

Elias Pierola Etxeberria, Argazkia http://www.euskomedia.org

Elias Pierola Etxabarri 1944eko apirilaren 12an Almandozen jaio zen. Pilotari gise ibilbide profesionala Urretxun 1965an hasi zen, “padrino” moduan Soroa izanenz. Debut urtean lau t’erdiko pilota txapelketako txapelduna izan zen. Pierola almandoztarrak  21 urte zitun eta hortik aintzin 19 urte emanen zituen profesional mailan.

Elias aurrelari jokatu ohi zuen eta pilota arloan Pierola II.a deituraz ezaguna izan arren bertze goitizenak izan zitun; Bikaina (gaztelaniaz, El Genial), joko ikusgarria zuelako, bere kalitate handiari esker tantoa amaitzeko arrisku handiak hartzen bai zun, edo Igarlea (El Zahori).

Igarlearena batzuk diote,  jokoa aurreikusten aparta zelako eta sarritan bere aurkariek pilotari emango zioten norabidea igartzen zuela ta, datorzaiola. Baña egie da, benetatan “zahoria” zela eta pilot kantxatik kanpo bere trebetasun horrekin ura bilatzen zuen. Ondarrian ur bilatzearena utzi behar izan zun zeren erran zuen bezala, lurraren erakarpen indarra pilotan jokazteko nerbioak  kentzen zizkion.

1978ko txapelketa Irabazi ondoren, urtebete geroago baita ere finalara iritsi zen (Maiz II.rekin ere), baina hontakoan galdu egin zuen. Bi hamarkadatan almandoztarrak elitean mantendu zen eta urte haietan manistarik garrantzitsuenetako bat izan zen.

Pierola 1984an pilota kantxeik erretiratu zen, trinketean aritzen segitu zun bana belauneko arazi batzuengatik utzi izan bahar zuen. Zahori profesionala izatea ere utzi izan zun eta orain dela urte batzuk banku bateko enpleadu gise  jubilatu da.

 Arriarán II, Barberito I, Jesús García Ariño I eta Elías Pierola. Argazkia Pelota a mano remonte blogatik hartura dago.

Amaitzeko, Lola Sarratea artista almandoztarraren blogan Elias Pierolari buruzko idatzitako pasarte xamangarriaren esteka uzten dut.

P.D. Post hau egin zenean, Txaruta elkarteak hogeita bi urtez antolatutako Josetxo Ezkurra zenaren omenez,  pilota txapelketaren finala jokatu behar zen (2012ko ekainaren 3).

Post hau iteko hurrengo web horritik informazioa atra da:

Elias Pierola. Wikipedia.

Esku Huskako Binakako Pilota Txapelketa Nagusi. Wikipedia

diariovasco.com-eko Jon Truebak, Elias Pierolari egindako elkarrizketa.

www.pelota-mano-remonte.com bloga.

otamotz.com webgunea.

Gancho y tanto bloga. ¿Te acuerdas de…? Elías Pierola, el pionero olvidado? Borja Sarobe Robledo.

Read Full Post »

C.D. Baztan.

Eguberri egunan (2010ko abenduak 25an) Irunen, Jose “Pepin” Fernández Arce zendu zen, 97 urte zeukala ta. Pepin-ek, C.D. Baztan-go zegoen jokalari ohi zaharrena zen. Hileta, Elizondo ospatu zen eta Irunen bizi arren eskualde honetaz maitasuna ta “zaletasuna” mantentzen zun. Bitxikeri bezala aipatu, Pepin-ek, Bidasoako trenaren (Elizondo-Irun) bizirik gelditzen zen azken langilea zela ere. 

Jose Fernandez, Baztandar taldearen, atezain historikoetako bat zen eta 30. hamarkadaren bukaeran eta 40.aren hasieran jokatu zun. Nahiz eta 70 urte gutti gorabehera pasa izan eta jokalari “veteranoena” izan, ez zen lehenegoetako jokalaria, zeren Baztango futbol taldea, edo obe errana, C.D. Baztan, urte dexenta batzuk lehenago sortua izan zen.

C.D. Baztan 1923an sortu zen, eta 87 urte luze hauetan garai harras desberdiñak pastu du, batzuk onak, 90. hamarkadan bezala, 3. mailan jokatzen aritu baizen urte batzuz, eta bertze garai batzuk, harras txarrak, 50. hamarkadaren erditik 60. hamarkadaren artekoak bezala, futbol ofizialak eta Club Deportivo Baztan ia ia erabat desagertu bai zen. Urte hoietan Giltxaurdiko futbol zelai bertan behera utzi zen, eta soilik  Gorramendiko baseko amerikar soldaduak  erabiltzen zuten ia ia arratsaldero beisbolera eta football amerikanerako jolasteko. Beraiek zelai, zaindu, belarra moztu eta txukuna mantentzen zuten. Baita ere zelai hesi eder batekin itxi zuten, erraten da hesi hori, ameriketako pelikuletan, agertzen den etxeetako lorategietako hesia bezala zela, egurrezko taula zuri eta lau-ekin egiña. Giltxaurdi, 1941 eta 1942 bitarte egin zen, Jose Manuel Osacar eta garai hartan Baztan eta bere kargu zeuden espaniar militarrei esker. Zelaiaren eremua, pentsatzen da edo pensatzekoa da, izena erraten dun bezala, giltxaurrondoz betetako toki bat izanen zela, baña egia erran, eremu hori, Baztan ibaiaren zeharrune (meandroa) bat da eta harrikozkorrez betetako toki bat zen eta zelaia iteko, harri txikiagoz eta legarrekin bete zuten. Gero urtekin, 2008an “Giltxaudi” eraberrituko dute, belar naturala ordez artifizial patuz eta gaur egun daukan itxura artuz. (Argazkian Giltxaurdiko zeharrunea. argazkia Pello S.M.)

Baña aistion aipatutako garai txarrak pastu ziren eta 60.hamarkadako erdialdera eta eragin handie izan duen pertsona bati esker, Zacarias Zayas Latorre Sopuertarra-ri esker, juvenil talde bat atra zen eta urte gogor batzuk ondoren, taldeak horrek, Baztanen bai futbola eta bai Club Deportivo Baztan suspertzea lagundu zun eta urte batzuk geroago zaletasuna berreskuratu zen. gaur egun arte. Talde hori buruz hainbat bitxikeri kontatzen dira eta hoietako bat C.D. Baztan-go web gunean, irakurtzen ahal da eta han diotenez, jubenil talde hortan (argazkian) tamaiñuz jokalari txikienari, Kuki Gonzalezi, eta berea ez zen posizioan, atezain bezala patu zioten, baña harras ondo ibiltzen zen nahiz eta jautzika ez zen langara iristen. Argazkia  C.D. Baztan web gunetik artuta dago eta 60.hamarkadako, lehenengo jubenil taldeko jokalariak ageri dira (ezkerretik eskuin ta goititik hasita): José Joaquín (Kuki) González, Alberto Alaña, Santi Esarte, Santi Yábar, Fermín (Pirrín) Fernández eta José Antonio Huarte (Tudelano). Belauniko: Pedro (Peito) Cebrián, Juan Mari Amiano, Josetxo Petrirena, Joaquín Jaén eta Juan José Erice dira.

Alakoak (bitxikeriek) hainbertze badire eta zorionez bai taldeko webean eta bai Jaime Viguriaren www.valledebaztan web horrian, hoietako batzuk bildu dituzte. Hoietako bat prensa ta guzti atra zen berri moduan,egunkaria Catalnyako La Vanguardia zen eta notizia “La indiferencia de un portero navarro…” titulua zeukan. Berria dionez, 1953ko Abenduaren 13an Altsasuko Sociedad Deportiva eta Club Deportivo Baztan artean jokatutako partiduan gertatu zen bitxikeria eta dirudi baztandarrak, arbitroren akats eta bidegabezko expulsio batzuk ondoren, partidutik “pasa” itea erabaki zutela, atezaina bereziki, zeren berak, notizia nabarmentzen dun bezala, lasai lasai egon zen langaren azpian zigarruak errezen partidua amaitu arte…Nahiz eta notizia dokumentatua egon, ta club-aren web horrian errekortea ageri, club barrutik diote oraindik ez dutela jakin nor izango ote zen, atezain erretzale hori. 

Nahiz eta ez agertu egunkarietan, badire bertze kontakizuna makalak ez direla ere. Kontatzen da (fikzioa eta errealitatea nahasten direla uste da) Pistone-k korner bat atera ondoren, pilotakada bombeatu baten bidez, haunitz altxatuz eta zehaztasun handiakin, denbora eman zaiola “area-ra” iristea eta berberak buruz errematatu zun gola ta guztiz sartuz!!!, jendearen pozarako. Edo, nola ta kanpoko partidutan La Baztanesan autobusetan joaten zirenez eta partidua jokatzeko tenorean, jende faltatzen zenez, haunitzetan “La Baztanesako” txoferra jokatu behar izan zuten, hamaika izateko…

Laurogehitabi urte hauetan aunitzetarako eman du, bitxikeriak, historioak, pozak, tirabirak…baño laurogeitabi urte hauetan, pila gazte pastu eta kamiseta gorria jantzi du eta futbolaz gozatu du bere izenean, eta hoietako batzuk, profesionaletara iritsi dira!! eta ez bakarrik hori, lehenengo mailan jokatzea ta internazional absolutoak izan direnak badirra, Juan Antonio Zaldua bezala F.C. Bartzelona jokatu zuena edo baita ere liga irabatzi dutenak , Juan Mari Amiano bezala, Errealarekin 1980-1981 denboraldian txapelduna izan zena.

Baina C.D. Baztanen, ez bakarrik futbolan aritu dira, zeren hasiera batean bere besapetan  bertze kirolak jorratu izan ziren, txirrindularitza, mendi taldea, atletismoa, eskubaloia eta errugbia bezala. Gehienak 80. hamarkadan club-tik alde egin zuten, gehienbat bere independentzia ekonomikoa lortzeko eta erabakitzeko askatasun gehiago izateko (dirudi, jarrantzi eta diru kopuru haundiena,futbola izaten zuela ) eta urte haietan, Baztango bertze kirol taldeak sortu ziren, eskubaloiko Baztango Kirol Taldea ,Club Ciclista Baztandarra, Baztango Mendigotzaileak…Gaur egun C.D. Baztanen futbola batera rugbi taldea bada, Baztan R.T  eta orain dela gutti (bizpa-hiru urte) sortutako lasterketa talde bat ere, Baztan Lasterketa Taldea izena duna. Baita ere ez giñen ahaztu behar Baztanen bertze hainbat kirol talde badirel edo izan direla eta ez dutela zerikusirik izan C.D. Baztanekin, adibidez Amaiurko sokatira taldea edo Juanjo Atxaren Txaruta Pilota Elkarteak bezala. Gañera Baztango pilotariei zoriondu behar zaie zeren urte hasieran (Urtarrila 4an) hirugarren aldiz Nafarroako herriarteko txapelketa irabazi bai dute.

Post xume honekin bai Pepin Fernandezen ta bai Baztan osoan kirola sustatzeko lan in duten guztien omenen da eta post ez zen posible izango C.D. Baztan  ta valledebaztan web gunei gabe zeren web horri hoietatik informazio gehiena artu dugu.

Read Full Post »

Pilotaren ibilbidea.

Orain dela egun batzuk ( lau aste edo horrela) esnea erosten ari nintzela, konturatu nintzen “behi mekanikoaren” albo batean euskarri berri edo bigarren panel bat jarri dutela. Eskuinean “karlisten didea” eta ezkerrean berriz, “pilotaren ibilbidea” izeneko euskarria. Irakurri dudanez (ttipi-ttapa.net-en), Nafarroako Gobernuko Kultura eta Turismo Departamentuak, Nafarroako Pilota Federazioarekin batera eta pilotarako Nafarroan dagoen afiziotik abiatuz, pilotaren Ibilbidea sortu dute eta diotenez, ekimenaren helburua bisitariei, turismo, kultura eta kirol eskaintza egitea da,  ah!. ta turistei pilotaren hainbat modalitate erakutsiko zaizkiela baita ere aipatzen da, ja, ja!!, panel batzukin? soilik panel batzuk patuz? (barkatu nire irribarra).
Hortarako, Nafarroako 49 herri hartu dira eta Ibilbideak sei eremu izanen ditu, eta horietatik lehenbizikoa, Atlantikoa deiturikoa,  Baztanen barna ta inguruko bazterretan igaroko da. Eremu hau, hiru zati izanen ditu eta hehenegoa Baztandik pastuko da; Arraioz, Elizondo, Elbete, Azpilkueta, Irurita eta Erratzu hartuko ditu. Bigarna Malerreka-Bortziriak izanen ditu protagonista; Narbarte, Doneztebe, Oiz, Sunbilla eta Lesaka herriak sartu dituzte. Eta ondarrekoa; Eratsun, Leitza eta Goizueta.

Gure ballarekin zerikusia duen zatia, aistion aipatutako herri horien aukeratzearen arrazoia, Nafarroako Gobernuak dioenez: «torneoak egiten dituzte joko zuzena zertan den erakusteko, eta hori da pilotaren jatorria», azaldu du. Egie da, torneoak iten direla, laxokoak, Antxitonean trinketean… eta bizirik dagola pilota, baina uste dut, bizirik segitzeko, panelak edo euskarriak beharrean, pilota inguruan lan eta pilota bultzatzen duten taldei laguntza gehiago eman beharko zizaiela. Adibidez, bai Juango Atxaren  Txaruta elkarteari, urtez urte haurrak artuz, pilotariak biurtzen dutenak eta gañera hoietako batzuk, profesional mailara irtxiz, zazpi hain zuzen: Apeztegia, Otxandorena, Goñi, Atxa, Baleztena, Eskudero eta  Larralde Lesakarra. Edo Laxoa elkartekoei, laxoa (joku pilota zaharrena) bizirik mantentzen dutenak, Baztan-Erreka txapelketa urtero antolatzen dutenak, eta nola ez! Arraiozko ta Iruritako herriko taldei, zeren panela horiek kostatutako sosa, ongi etorriko zizaien ta!!. (argazkian, Irurita ta Arraiozko taldeak, Arraiozko Apezarena pilotazelaian ).

Baña kritikatzeaz alde batera utziz eta jakinez Nafarroako Gobernuak, laxoa eta paxaka ondasun ukiezin izendatzeko aukera aztertzen ari dela, erran behar da, euskarriarena, pilota zauzeko, urrats bat dela, eta urratsa ttikiak izan arren eta turismora bideratua egonda eta ez “kukuluaren muinera”, zerbait, zerbait dela! eta euskarria adierazten dena, interesgarria da.

Panelan agertzen denez, ia XIV.mendean  Nafarroako errege-erregiñak pilotan aritzen ziren, gero apaizak ta herritar xumeak hasiko ziren jokatzen, XIX. eta XX. mendeetan jokua arautuko zen eta hainbat kontu berri sortuko ziren, modalitate gehienak, instalazioak, tresnak, materialak, arauak…Pilotako modalitate zaharrenak, paretarik gabekoak dira, hauda aurrez aurrez jokatzen direnak (zuzeneko modalitatea); laxoa, pasaka edo mahi-jokoa eta bote luzea dira (gehienak desagertu dira jada edo harras gutti jokatzen da). Zeharkako modalitatekoak, frontisaren aurrean aritzen diren jokuak dira; zesta punta, erremontea, pala, paleta, xarea eta eskuz, dira. Hauek XIX.mendean sortu eta XX.nean nagusitu ziren bertzeen gañetik. Baita ere pilotak egiteko materiala berriak (latexa) sartzerakoan jokatzeko modua aldatu zuen: Pilotaren elastikotasunak eta errebotatzeko ahalmenak, frontisari eman zioten nagusitasuna, arerioari pilota jaurtizeko unean.

Sarrera hau apartez eta argazki batzuk aipanduta, Baztanen, pilota jokuaz “solasten” digu euskarria, erranez modalitate zuzeneko pilota jokuak gorde direla bailaran. Izan ere Elizondon , Iruritan ta Arraiozko plaza libreetan (azken hau zorua belarrezkua duen bakarra izanez) laxoa, oraindik ikus daiteke, hau da gaur egun praktikatzen den euskal pilotako modalitate aintzinakoena. Bertze zuzeneko modalitateko pilota jokua jolasten zena pasaka zen, arkupetan aritzen zen ( Baztango Udaletxeko arkupetan adibidez) eskuz hutsez jokatzen zen pilota haundi batekin eta sare batez edibitzen zen kantxa. Baita ere frontoiak aipaitzen ditu euskarriak, Elbeteko Ameztialde, Antxitoneako trinketea…eta frontoiak aparte, pilota-soroak ere bai.

Pilota-soroak ugari dira Baztanen, eta zuzeneko pilotan aritzeko baliatzen dira (edo ziren). Gaur egun, naiz ta aspalditik ez erabiliak, zelai horiek  pilota soro izena mantentzen dute; Urrizketako pilotasoroa ia ia Bertizen dagona, Beartzun ere bada bertze pilotasoro bat, Orabideko Karokotze-soroa… Zuzeneko modalitaeko jatorria artzainzan dago, dirudi artzaiek momentu libre zutenean haien artian pilota pasatzen zirela mendiko zelai edo soro hauetan, eta horretaz laxoaren urrezko urteetan, XVIII. eta XIX mendetan  jokalari gehienak eta famatuenak artzaiak ziren (argazkia, Tiburcio Arraztoaren “Guante-Laxoa: la modalidad mas antigua de la pelota vasca” liburutik atraia dago). 

Eta joku honetan historian izan den pelotari ospesuena, pelotari bezalako bere urte onenak Baztanen pasatu zuna, Elizondon bizitzen egon bai zen, Perkain haundia izan zen. Juan Martin Inda “Perkain”nek 1770an sortu zen Alduidesen, bere  bizitza, erdi egia erdi mitoa bezala iritxi zaigu eta berari buruz hainbertze gauzak kontatzen dire. Perkain bere Aldudes maitian, pilotari zaguna zenean, Frantzian, iraultza garaian astimendu haundia  izan zen. Ados ez zegoelako Perkain, Iparraldetik alde egin izan omen zuen, (iraultzaren aitatxoekin arazotxo batzuen ondorioz) eta Elizondon errefuxiatu zen. Hegoaldean segitu zun bere fama haunditzen bai pilotari bezala ta bai gizon xelebre bezala, goizez, Iruña, Elizondo… ta Tolosako plazetan jokatzen eta gauez Baztango bazterretan murgiltzen, mugalari bezala.

Badirudi egun batian Baztandar batzuk desafioa bota zietela Alduidestarrei eta nola ez! Perkain desafio hori jokatu nahi izan zun bere herrian eta bere herriko taldearekin.  Frantziako gendarmeak jakin bezain laster (alde egin zunetik “buska y kapturan” bai zegoen) Aldudesera joan behar zela, gendarme pile bat bidali zuten pilotaria arrapatzera. Baña alde batetik Perkain jokatu behar zula ta bertzetik kriston pikea bazela Errazutarrren eta Aldudestarren tartean,  partidu hori  ikustera 6.000 ikusle bildu ziren Aldedesko plazan. Gendarmeak hori guzti ikusita partidoa jolastea uztea eta amaitu ondoren Perkain arrapatzea erabaki zuten. Hemen kondaira eta historia nahasten da eta kontatzen da Perkain berberak pilotakada batez gendarmeen buruzagia hil zula, eta ez zutela harrapatu.

Ikus daitekenez garai batean pilotak, jendea mugitzen zun alde batetik bertzera, “pilotaren ibilbidean” izanen zen? hori bai, euskarrik edo panelik gabe …zeren pilota Baztanen bizirik zegon eta oraindik dago!!!

Post hau iteko, ttipi-ttapa.net eta belatepilota.com webgunetik informazioa atra da, baita ere Mariano Izetaren “Baztango kontuak” liburua erabili da. Liburu hortan laxozko bertze xelebrekeriak bildu zitun eta haizegoak beretze post batian argitaratu zitun, laxoa, botaharria,pilota eta pilotaria izeneko postan.

Read Full Post »

Mugak, barrideak ta lasterketa apostua.

Azken egun huetan, urtero bezala baztango mugen berrikustea izan da, ala bai dio baztango ordenantzetan eta dirudienez  1856tik, Spainia eta Francia artean “tratado  de los limites” ituna siñatu zenetik egiten dena.

Baztango dermioak haundiak dira eta mugaz 115 km ingurunea dauka. Muga haoietako 52 km, Lapurdi eta Baxenabarrakin ditu, 56. mugarritik 140. mugarriraño, Saratik Urepeleraño. Atxurian, Sarakin 56ti 67raño muh¡garriak daude, Senperekin 68,69 ta 70. Ainhoa eta Urdazubik, 71 eta 72 mugarriak daude, Ainhoa Baztanekin 73,74,75. Ezpeletarekim mugarri bakarra 76a eta zihurhaunitz zaharrena dena zeren Gorospilgo lepoan entzanda dagoen zutaharri batean zinzelatuta dago.

Aitzinago, Itsatsoko lurrekin mugatzen du eta han 77tik 81. mugarriak aurkitzen dira, 79a Iguzkimendiko kaskoan hain zuzen. 82 tik 91.eraiño Bidarraiko lurrekin mugatzen du Baztanek, 91. mugarria Izpegin ikus daiteke. 91tik 102eraño Baigorrikin mugatzen du eta hemendik aintzin Bankakin 103.tik 114arañoeta muga lerro guzti hau Auza mendiaen azpitik doa. Aldude lurraldetan 115atik 137.rañokoak daude. 115a eta 116a Urrizka mendian daude, 126a Argibelen etainguruan Harrikulunka dago…137a Kinto Realan, Errokin eta azkenik 138a, 139a eta 140a Urepelkin eta hemendik aizin Urepelek Errokin mugatzen du.  (Argazkia, 115. mugarria da eta Urruxka kaxkoan dago, argazkia www.pirineos3000 web gunetik artuta dago).

Mugen berrikuste hau administraziotik iten da eta kargodun batzuk, udaletxeko mendi teknikaria iten dute bertze dermiokoekin batera, berrikuste hau barridekin anaitasuna mantentzeko eta sendotzeko balio du.  Baina barridearteko anaitasun hau sendotzeko, zorte onez, ez da bakarrik instituzioen aldetik ematen, baizik  baita ere badira baztandar talde batzuen bidez urtean zehar anaitasun ta laguntasun hau ematen dena Ipartraldeko bertze elkarte eta taldekin, adibidez, Jo a la jo taldekoak eta Baigorriko eta Baxenabarreko Txalapartariekin antolatutako txalaparta topaketak, Baztandarren Biltzarra Elkarte eta Basaize elkarteen arteko arremanak, gaztetxen arremanak edo baztandar ta Ipartar emakume margolarien “iparraldetik hegoaldera” margo erakusketa eta garai batean bi aldeko Rugby taldeen arremanak…

Anahi-arreba arremanak sendoak ditugu bi aldekoa, baño bazen garai bat, arreman hoiek aise normalagoak eta naturalagoak zirela, herritar guztiak zeukaten eta herri barride hoekiko jendekin, Urepel,Banka, Baigorri, Bidarrai, Aldudes… arreman hoiek egunekoak ziren.

Arreman hoien adibide bat, Mariano Izetaren “Baztango Kontuak” liburuan agertzen den “Lasterketa apustua” izeneko kontakizunan argi nabaria da. 

Kontakizuna hasten da erranez, Baztandarrok apostuzale amorrotuak ez izan arren, (Malerrekako eta Bortziriko barridekin konparatuz, zeren hauek  odol beroagokoak dira baztandarrak baño, hemendik dator ttukuttukuen afera) badira apostu batzuk gure oroimenan gelditu direla eta hoietako bat,  lehenagoko zaharren agotik entzunakoa eta aspaldion eginiko lasterketa apustua da eta ala ziona: (kursiban, liburutik, hitz hitzez kopiatua)

… Hemen bai omen zen gazte bat lasterkari ona, mendietan kurri zabillena eta ongi ezagutzen zituena Aldude eta muga guzietako bide ta bidexkak, basahuntza baten pare mendietan aise ibiltzen zena … Gazte honen iguruan apostu bat sortu zen, gazte horrek baietz eginen zuela Elizondotik Aldudes-era ordu batean. Jenden artean baziren batzuk baiez ingo zula ta bertze bazuk ezetz eta eztabaidatu ondoren apostua finkatu zen… Elizondo eta Aldudeko elizdorren orduak behar zuten lehenik zuzendu biek berdin egon zaitzin, gisa hontan zuzentasun ososz apostua egiteko. Goizeko hamekak Elizdorreko erlejuak yotzen zuenean, lasterkaria abiatuko zen Balleko Etxeko harrizko botarriatik, eta behar zuen Aldudeko plazako botarria ukitu, herriko erlejua hamabiak yo baño lehen …

Eguna iritsi zen eta dena pres zegoenean…Elizondoko elizdorreko erlojuak hameka yo zituenean, abiatu zen gaztea zauli-zauli eta eginahal guzian. Ongi zoaien gure mutilla eta bidexenda eta lasterbidez guztietaz baliatuz. Aldudeko atetan zagolarik gertatu zen iñork uste ez zuena: kakilea atakatu. Zoko batean egin zun bere egin beharrak, eta bereala lotu lasterrari eta Alduden zen. Baina! O zori txarra…! Herriko plazan sartu orduko dorreko erlojuak hamabiak yoka, eta lasterkariak ez zuen posible izan botarria ukitzea hamabiak yo baño lehen, eta holaxe apostua galdu. (goitiko argazkia, Aldudesko plaza ta eliza eta www.quintoreal.com webgunetik artuta dagona)

Gertakizunaren idatzia amaitzen du erranez, gertakizun honek (kaka egiten gelditu zelakoz galdu zula) solasaldi dexente sortu zula garai hoietan eta orduko gertakari hau atzendua dagola (“baztango kontuak” liburua 1999an editatua dago, baño idatzia aspaldikoa da) eta lekukoak zirenak denak zenduak direla. Haundie Mariano, haundie!! halako historioak biltzeagatik, gaur egun iñor ez dakienak eta bera garaian garrantzi pixket bat izan zutenak, eta halakoak gehiago irakurtzeko ta gozatzeko “Baztango Kontuak” liburuan aurki daiteke.

Read Full Post »