2009-Urria.
Orain dela egun batzuk, Urrian, Elizondoko txistulariak siñatutako gutun bat iritsi zizaidan . Hasieran ez nion inportantziarik eman, zeren Elizondoko bestetan, mutildatzen inguruan gertatutakoaren ondorioz, txistulariek artutako 
erabakiaren azalpena adierazten bai zun gutun hori, eta hori ia ia orain dela hiru hilabete, gertatutako gauzak zirenez, ezta interes pittin, ez nion jarri . Baina, Urriko, azken ttip-ttapan, iritzitan, gutun honi buruz idatzi bat irakurri ondoren, konturatu nintzen gutuna ez zela zaharra baizik iritsi zitzaidan egun hoietakoa hain zuzen. Hori. gaurkotasuna eman bai zion, gutuna interes gehiagorekin berriro irakurtzeko balio izan zun eta horren ondorioz post hau idazteko.
Arestian komentatu den bezala, Santioetan, mutildatzetan gertatutako gauz konkretu batzuen ondorioz eta Xabi Torres, alkate juradoarekin eta kargodunekin hitz egin ondoren , Elizondoko txistulariek Elizondon jotzea, uzten dute. Gutunan uzte horren zergaitiak azaltzen dute.
Dena 2007ko Elizondoko bestetako gaueko mutildantzetan hasten da emakume batzuk hilaran sartzen direnean, honek tentsioa sortzen dunez, zenbait bilerak ospatzen dute hainbat mutildatzariekin eta mutildantza ulertu, sentitu egiten bai dute, belaunaldietan zehar trasmititu den moduan, hau da gizonezkoek dantzatuta, erabakia artzen dute, gauza beraz gertatuz gero, Elizondoko txistulari moduan bezala aritzea utziko zutela.
2008ko bestetan ez zen neskatikorik sartu baino bai aurtengo Uztaila 25an, gaueko mutildantzetan bi neska sartzen dira hilaran eta segidan desegiñez berzerik bi mutil eta bi neskak geldituz. Lenagotik artutako erabakia baliatuz jotzeari utzi zuten. Gero alkate juradorekin eta kargodunekin solasaldiak etorriko ziren; proposamenak, dianak bakarrik jotzea pres egongo baldin baziren?, zer egingo zuten, eztakizer ta badakizer… baian herriko txistularien lana bere osotasunan (dianak, gaueko mutildantzak…) egitea ulertzen zutenez, Elizondoko txistulariak Elizondon jotzea utzi zuten
Gutuneko azalpenekin, (nahiz eta idei desberdiña izan nesken parteartzeaz mutildantzetan) hartu zuten erabakia ulertu eta errespetatzen dut. Bertzealdetik aipatu, ez zitzaidana ezer gustatu behinpin neri, (Pello San Millan, izena aipatzen dut zeren anonimo baten atzean ezkutatzea ez zaidaloko aproposa iruditzen, iritzi pertsonala denenean) azken egunean, Elizondar batzuk eramaten zuten pegatinak, “nik Elizondoko txistulariak” edo halako zerbait, leloarekin (barkatu, baina memoriaz erraten dut). Ez gustazea baino, lotsagarria iduri zitzaidan, pegatina hoiek, bularretan ikustean, bai helduetan, (normala iruditzan zaidana, nahi duena eraman dezala nahi duna) baita ere haurretan (helduak patuta) , polemika gehiago sortzea edo haunditzea iduritu zitzaidan, burura etorriz Irungo eta Hondarrabiko alardeeko irudiak. Herritar “fundamentalista” hoien irudiak, bere plastiko beltzakin edo guardasola beltzekin (ta urte batean disneyko karetekin, benetan “penosoa”) izaltzen Jaizkibel konpañia mixtoaren desfilea, eta imaginazioa dudanez, idurikatu nun 2010ko santioko mutildantzak ikusten duten herritarrei , plastiko beltzezekin eskuetan, pres “desplegatzeko” emakume baten batek hilaran sartzeko asmoak agertzerakoan edo disneyko mozorroekin…zeren “taliban” hauetaz, ezer pentsa!
Talibanena erdi broman, errateko moduan erabiltzen dut, ohitura kontuan artuz, tradizioa eta “beti” horrela izan delako eta gauzak dauden bezala uzteko pentsamendua daukatenei adierazteko ( gauz zehatz baterako, kasu hontan, dantza soili baterako). Argi utzi nahi dut ez naizela haienkin konparatzen hari.
Argazkia Victoriano Mena Sanciñena. 1935aldera. Foto Mena.
Nahiz eta txikitan mutildantzak ikasi Valentin Barraganekin (bat bakarra, billantzikoa uste dut deitzen dela, jende gehienak badakiena) iñoiz ez nahiz atera plazara, lotsa dela eta ez dela, eta horrez gain gañera Elizondarra izanez baina azken hamar urte hauek Arizkun inguruan bizi eta erroldatua egonez, uste dut nire irizia ez dula ezer balio eta ez nahiz zela aproposena hontaz solasteko. Baina baztandarra bezala eta sozietaea aldatuz doanez eta gauz batzuendako balio duena, bertze gauz batzutarako balio ez iztea, ez dudanez ulertzen, adibidez, iñauteak, kinto-bestak…kasutan bezala, zertaz bazen garai bat eta ez urruna, besta edo ospakizun hauetan emakumeak ere ez zutela parte hartzen ahal, bai debekua zela bai tradizio horrela zela edo “betidanik” horrela izan zelako, balioatuz.. eta gaur egun, hori ikusita gauz normala iduritzen zaigunez, niri iduritzen zait, neska batek dantza konkretu batean haritzea nahi baldin badu (errespetuarekin) eta horrek iñorei miñik egiten ez baldin badio (behipin fisikoa, min morala badirudi iten dula) ba egin dezala eta kitto. Mundua aurrera doa, eboluzionatzen, moldatzen eta muga zaharrak eta tabuak erortzen…eta mundua ez da hor akitzen eta ezer pasatzen, zeren azkenean dantza soilik bat da.
Badakit dantza soil hori, Baztango eta kasu hontan Elizondoko ikur kultural haundienetako edo haundiena dela baina hau ere bere eboluzioa izan du (gauz guztiak bezala). Bere jatorria eta esanahia, deboraren hasieretan galtzen zaigu, pentsatzekoa da, jatorri hori ehizan eta guduetan eta zergatik ez, estaltze erritotan egongo zela (dantza haunitz bezala) eta hortaz mutilak, gazteak edo heldu-gazteak sasoi honekoak (ehizataria, gerlariak..) izango zirela eta ez haurrak ezta ere zaharrak. Eta horrela izan da haunitz urtez, zeren XIX. mendearen erdialderartio bakarrik mutil ezkongabeak dantzatzen ahal zuten, hortik aurrera pixkanaka pixkanaka, helduak, ezkonduak, zaharrak ta orain dela gutti (hamarkada batzuk) haurrak ere satu dira hilaretan eta zihur nago etorkizun ez urrun batean neskak ere zeren arestian erran dugun bezala, dena moldatzen da bizi garen garaietara, bizitzeko moduak, tradizioak ohiturak…
Bitxikeri bezala, aipatu nahi nuke, 2009ko Santio eguneko, eguerdiko mutildantzetan gizonezko hilara majoa ( zaharrak,adinetan sartutakoa, mutilak, mutikoak eta gaztetxoak) zela, nire atzean Elizondoko emakume talde bat zegola (erdi atso 60-7o urtekoak) ta kritikatzen hari ziren, ze respetu gutti zeukaten mutildantzari batzuk (gehienbat gazteak) ez zudelako beharden bezala jantzita mutildantzak dantzatzeko (pentsatu nahi dut erran nahi zutela, egun hartako mutildantzarako, Santio egunakoa) zertaz ez zuten eramaten jantzi “tradizionala”, hau da, atorra zurie eta galtza urdiñe. Hau aipatzen dut, konturatu nahizelakoz, post hau apaintzen duten argazki zaharretan ikusi ondoren (goitikoa, Elizondoko merkatuzelaian, erdikoa, Berruetako bestetakoa eta hirugarrena Arizkunen) atorra zurie eramanez gain, mutildantzari guztiek txalekua eramaten dutela eta “jantzi” hori gaur egun (kolorezko lehenengo argazkian ikusten ahal denez) iñork ez dula eramaten. Honek galdera bat bururtzen zait, zenbat urteko tradizioa izanen du orduan, emakume hoiek aipatzen duten jantzi tradizionala?. Holako gauzak dira nire ustez “puristen” arazoa (gauz guztietan, ez bakarrik mutildantzetan), zeren dena ez da hasieran sortutako bezala, baizik garaietara moldatua eta horren ondorioz aldakorra.
Azpimarratu nahi nuke, guzti hau nere iritzi personala dela eta errespetu haundia daukala aintzinako gauzak, ohiturak ta tradizoak berreskuratu, mantendu eta ezagutzera ematera lan egiten duten guztioi, kasu hontan Elizondoko txistulariei, mutildantzaile zaharrarei erakusten dutenei…baina baita ere errespetu berbera merezi dute Baztango bertze txistulari eta mutildantzari batzuk, txistuka eta dantzan segitzen dutela hilaran emakume bat sartzen baldin baden arren, zeren nire usted ez da garranzitsuena nork dantzatzen duen, baizik dantza berbera, da garrantzia daukana
Hau guztiz gain mutildantzetan gehiago sakondu eta irakurri nahi duenarentzat, Jaime Viguriaren www.valledebaztan web horrian aurkitzen ahal du, txistulariak, mutildantza motak, izandako irakasleak…merezi bai du.
Arestian erran dugun bezalaxe, mutildantzak Baztango ikurretako bat da, baina Baztanen daukagun betiko gauz bat eta beti egon dena, eta gure ikur garrantzitsuena dena, Euskara da eta euskarari gabe zihuraunitz ez genukela mutildantzarik, akaso igual, dantza de muchachos edo horrelako zerbait eta bai gai honetan, gustatuko lizateke, purista, taliban, eta aintzinako ohituren defendatzaile amorrutu gehiago izatea eta mutildantzetan agurtzen den bezala, aunitz urtez!
baztango haizegoa 
Iper haize honi kostatzen zaio aitortzea, baina bat nator Haizego horrek idatzi duen guziarekin. Eta buruari bueltak eman dizkiot, nire iritzi pertsonala gehiago zehazteko, argudio gehiagorekin, bizkitartean erantzun ezeberdinen bat (neskek mutildantzetan parte hartzearen kontrakoa) agertuko zelakoan. Zoritxarrez, egunak badoaz aintzina eta ez da agertzen. Beraz, mugatuko naiz nire amets zahar bat hemen agertzera (nire lau urteko alaba hesirik gabeko Baztan batean hazi eta heziko delako ametsa bezain zaharra, egia erran). Hau da: Baztanen foro bat egotea, holako aferak sortzen direlarik iritzi ezberdinak bildu eta modu ireki eta zentzuzko batean nork bere argudioak eman ahal izateko. Alegia, atsoen marmarretatik, tabernetako algaretatik eta nirea bezalako bakarrizketetatik kanpo atera daitezen. Sobera amestea ote da?
Ados nago ipar haize horrek erraten duenarekin. Usten nuen berehala agertuko zela gizonezko batek edo okerrenean, emakumezko batek, erraten ezinezkoa dela emakume bat mutildantzak dantzatzea.
Gaztiak giñenian, ezta burutik pentsatu halakorik, baño gaurko neskak, hauek bai “ovarioazak”, aupa zuek!
Kaixo Pello! Kanpotik ere interes handiz jarraitzen ari gara Baztan-en mutil-dantzekin izaten ari den eztabaida. Maiz esaten da horrelako auziak herrian bertan konpondu behar direla, eta nik ere uste dut gehienetan kanpokoen parte hartzeak ez duela asko laguntzen gauzak ondo bideratzera.
Baztanen gertatzen ari dena ordea erreferentzia garrantzitsua da Euskal Herriko beste hainbat herrirentzat, asko baitira baldintza horietan funtzionatzen duten dantza tradizionalak, eta batzuk lehenago eta beste batzuk beranduago, baina ziur aski denetan iritsiko da eguna emakumearen parte hartzeari buruzko eztabaida mahai-gainean jarriko dena.
Badago ni moduko kanpotar batentzat oraingo egoera honetan ikusten den gauza bitxi bat da. Mutil-dantzak egiten direnean parte hartzen duten dantzarien artean ohikoa izaten da baztandarrak ez diren zenbait dantzari ere plazaratzea. Aurten adibidez, Baztandarren biltzarrean gutxienez 10 lagun kontatu nituen Bizkaitarrak eta Gipuzkoarrak zirenak. Eta horrez gain, bat baino gehiago ikusi zen mutil-dantzak ondo jakin gabe plazara atera zela. Beraz, bitxia gertatzen da herriko alabek debekatua izatea baina kanpotarrak arazorik gabe parte hartzea, eta dantzan kaskar aritzen direnek ere kezkarik ez eragitea.
Zorionak zure iritzia publiko egiteagatik.
Diskurtso earra prestatue neukan biño arazo teknikuak direla medio ezinen datzuet bideli.
Sintesi gisen: nik ez dut zure iritzia konpartitu, halere ulertzen dut zure postura.
Nik uste erabilitako irtenbideak biño irtenbide politikoki zuzenago, ez horren mingarri etab dagola. Irtenbide utopiko bat izain litzateke neska-dantzak itia, haiei merexi duten protagonismoa ematia. Harrera gogorra iukiko zun, bai, biño nik uste aitzinet ateko zela ta ideia earra izatera ailegatzen ahal dela. Biño dioten gisen, utopikoa.
Oier, zurekin ados nago; kanpotar aunitzek eskua sartzekin dena arras diferente kusten baita kanpokuek ezpaitute guk ditugun sentipen iualak.
Gainera, nire uste apalian, pentsatzen dut normalin sartzen diren kanpotar hoiek(bai ideik ere ez tutenak zeintzuk bakizkiten mutildantza guziak) ez zuketela dantzatu behar, baztandarron egun berezia baita, ez bertziena. Imajinatu bertzenaz ni Irungo alardian sartzen naizela por el morro, ba ez dut ongi kusten. Halere nork dantzatzen duen kontrolatzia zaila da jende aunitz biltzen baita.
Ez dakit ja ere erran duten, biño alik ta argien erten saiatu naiz.
Oierren gisen, eskertzekua da zure iritzia plazaratzen hartu duzun lana, beraz, “Bertze hainbertzez!”
Eskerrak eman nahi nuen guztiei utzitako menzuengatik eta zuen ideia azaltzeagatik. Asteko,
Iperrari erran, erantzun ezeberdinen bat (neskek mutildantzetan parte hartzearen kontrakoa) izan dela!, Julen lagunarena,eta zure nahia, eztabaida edo foro modu bat antzekoa ia ia sortu dela. eta pentsatzen genun ez zela iñork agertuko?
Arroxa beltzari. aupa zu eta norbaitek eman behar, lehenengo pausuak! ezta?.
Oier; kaixo eta eskermile, Kanpotarrak erraten dutena, uste dut garranzitsua dela, behinpin entzun beharra, bertze begi puntu bat izateko. Bitxia da, komentatzen duzuna, zeren, nik behipin ez nizen ohartu, gizonezko izeteagatik, kanpokoa izanez eta batzutan gañera harras gaizki dantzatu! aukera dago hilarian jartzea eta berriz baztandarra izanez, baina neska! debekatzea plazara ateratzia,eta azkenik Juleni, ze pena arazo tekniko hoiek, zeren diskurtsoazihur nago ederra izango zela, lastima!. Baita ere erran zure utopian nik ere batzutan pentsatu dudala eta izaten ahal zela, neskadantza sortzea eta behipin elizondoko bestetan biak garrantzi berbera izatia, orduan benetako besta “parietala”izango zen, edo baita ere santiago omenez zortzikoa dantzatzea eta kitto. ta akitzeko galdera bat, Julen, Noizko bordon dantzan, neska bat kapitain?,ez txantxa da (ez dugu sortu behar polemika berririk), baina dena iritsiko da.
Berriro eskermile lauei, blog honi bizi pixka bat emateagatik
Nire aldetik, ongi etorriak iritzi guziak, bertakoenak zein kanpotarrenak, eta “sentsibilitate” guzietakoak. Bertzeenganako errespetuan eginez gero. Errespetua sentsibilitate kontua izaki. Ez ordea “minberatasun” kontua.
Horretan gogora datorkit Eliza: beti kejo, norbaitek erlijio kontuak kanpotik ukitzen baditu, fededunendako “mingarria” delakoan. Elizak berak ez baditu eremu pertsonala, pribatua, publikoa… errespetatzen, neketan espero dezake bertzeek errespetatzea. Eta hori hemen diot, izan ere, bestaren eremuan (Meza Nagusia, Salbea, mutildantzak… kokatzen diren eremuan) jakin behar da bereizten, eta errespetatzen, pertsona bakoitzaren espazioa, pertsona batzuen espazioa, eta pertsona guzien espazioa.
Eta nire iritzi pertsonala ematen hasita, nik ere izena eman beharko: Angel Garcia Etxandi. Eta izena emanda, nornahi jakin dezake ez naizela Baztanen sortua ez hezia (azken hamar urte hoketan batere hezi ez banaiz, behinpein). Horrek baliorik gabe uzten ote du nire iritzia, afera honetan? Eta Ultzamatik etorria izaki (Iperra izengoitia hartu arren), baina hondar 12 urte hoketan Baztanen zahartua, galdua ote dut Ultzamako aferetan iritzia emateko sentsibilitatea? Nongoa naiz eta nongoa ez? Nongo aferetan sar nezake muturra, inor mindu gabe?
Eta momentuz hemen utzi beharko, iritzi gehiagok ere lekua izan dezaten.
artikulu interesgarria! hala ere gauza ttiki bat argitu nahi nuke;aintzineko “Julen” hori ez nintzen ni (nik baztango hitz batzuk bai baina hainbertzeko eztut kontrolatzen hizkera)
Bordon-dantzakoa,auniztan pentsatu izan dut, batez ere irungo alardearen afera kontutan harturik, Beran ze pasatuko ote zen neskek ere Bordon-Dantza dantzatu nahi izanen balute (edo Lesakan Zubigainekoa),ez dakit, orainik ez baita kasua eman.
aintzinekuan , Gartzainen egon nintzen eta harritua gelditu nintzen zenbat jendek dakizkin Mutil Dantzak.Hemen dantzak dantzariek eta nere gisako dantzari ohiek, juxtu juxtu, baina Baztanen zorionez ikusten da “kulturilla jeneral”ean sartzen dela mutil dantzak jakitea!
ta zuri , ba animo ta lotsak fuera! plazara, dantzara!!jeje!
Nik fotografi horietan “elegante” jantzitako gazteak ikusten ditut, bestelako kontu arrarorikan gabe.
Mutil gazteak beti atorra zuria, galtza urdinak eta zapatak jantzita ateratzen ziren plazara, hori baitzen besta egunetako jantzia. Segur aski, etxe gehienetan traje elegante bakarra hori izanen zen. Horren atzean ez zen inongo tradizio ez bestelako kontu arrarorikan. Eta dantzaldi horrek bazuen gainera bere helburu berezia (Pellok ongi esana hori ere), gure garaietan arruntean galdu dena.
Nik nahiago dut mutildantza mutilek dantzatuta ikusi, horrek koreografiari nolabaitteko “zera” gizontsu bat ematen baitio. Banakoa, ezpatadantza eta besterekin ere pasatzen den bezala, neskek dantzatuta oso polita izan daiteke, baina diferente egiten dute.
Eta betiko taliban eta tradizioren zaintzaileak… badakizue zuen panpletoak nongo zulotik sartzen ahal dituzuen.
Eta hagitz apunte ona iruditu zait Pelloren azken parrafokoa: Horietako taliban batzuk gai honetan bezain sustsu arituko ahal dira euskararen gaian ere: Batzuk ez.
Pello, zergatikan ez duk instalatzen XUXEN zuzentzailea, demonio?
Beno, hondarrean animatu beharko dugu , iritzia izan baitugu afera honi buruz. Ea, gauza pare bat hasteko; alde batetik galdeginen diot Oierri ea Euskal Herriko zein bertze tokitan gertatzen den holakorik, nik galdegin duten toki guztietan gaindituta baitaude gisa honetako eztabaidak. Gauza bat da dantzari talde bat, beren jantzi eta guzti, plazara ateratzen denean bere emanaldi bat egitera, holakoetan, bistan da, taldeak berak erabaki dezake, interes desberdinen arabera, nolako errepresentazioa egin nahi duen. Holakoetan bai, ikusten ditugu maiz ezpatadantza, erregeletan, makil dantzetan e.a. gizonezkoak edota, kontran, mantelota, jaurrietako neska dantza etaberretan emaztekiak (kurioso sagardantzarena! baztanen mutil dantza bat den bizkitartean, bertze tokietan poxpoliñek dantzatzen baitute. Honek ere bere azalpen historikoa badu). Baina, eta horixe baita Elizondon gertazen ari dena; non bada Euskal Herrian, dantza herrikoien tenorean, plazan, espontaneoki dantzara animatzen ari den tenorean eta herriak ordaindutako musikoak direnean, nesken parte hartzea gaitzezten den tokirik? ez dut uste badenikan gaurko egunean,…akaso hor barna gauza hokei buruz gehiago dakizuenek…nik ez dut bertzerik harpatu, beraz, Baztan erreferentzia izatekotan, “los últimos de filipinas”ekoen irudia emateko izanen da. (Badut uste Oierrek gai honi buruz nik baino puxket gehiago badakiela, hortaz galdegiten diot. Eskermile aldez aitzinetik)
Eta bigarrena, bigarrena Amonamantangorriri ze zure “zera” gizontsuarenak deskolokatzen nau erabat. Akaso estiloaz solas egin genezake eta hortan arrazoi, mutildantzek badute estilo zehatz bat garai bateko gizonezkoen gorpuzkera eta ibilkerarekin zerikusi haundia izan dezakeena. Ados. Baina gaur egun, bistan da, inorek ez du mugitzeko modu hori, gaur egun mendian baino karriketan ibiltzen garelako bertzeak bertze. Gauzak horrela, ez al duzu uste neska batek berdin berdin ikas zezakeenik eta estilo huraxe imitatu? Benetan garrantzirik al du hankatartean ze baden mutildantzari ona izan eta mutil dantza eder bat osatu ahal izateko? nik ez dut uste.
Beno jende, aski txapaz, eskermile denei eztabaida honetan emandako iritziengatik, gustora leitu ditut, horixe baitez!!
Elegante, tradizional, betiko… kontzeptuak defini ditzakezue faborez? Serio ai naiz.
Niri pastutako gertaera bat bitan errepikatue, gan diren Baztandarren Biltzarra eta Santiagoko egunetan gertatutakoak.
Urtea hastekin pentsatzen jarri nintzen gu biño fiteo bizitako euskaldunen gisen janztea neretako egun berexiak ziren egunetan. Hortaz hasi nintzen ator ta pantalon dexenteak probatzen, konbinazio perfektua topatu harte. Topatu nuen eta gerriko ta galtzerdi beltzak ta alpargata xuriz lagunduek ne lehen jantzia sortu nuen, noski txapela buruan neukalaik.
Horren ostian pentsatu nun Mutil-dantzak dantzatzeko hala janztea kuadrodun pañolua patuz, DOIKE!!
Ba mutil dantzak eta hurrengo egunetan(bi egun berexi hoiek hurrengo eunetan) jendea solasten hasi zen ne janzkeraz, erranez hala janzterik badutela gure herritarrok.
Beraz, nik elegante nitun gauzak pantalon “milrayas”-a ta kamisa ziren. Tradizionalak gerriko, boneta ta alpargatak. Galtzerdiak Decathlonen erosiek.
Ondorioz, Tradizionala zer den, elegantea zer den eta betikoa zer den aipatzekin batera hoien definizioa eman beharra dago, Nik tradizional ematen zuen jantzi bat egin bainun denbora nuenin ta sos batere gastatu gabe.
Txalekoa? Norberak kusko du paturen duen do ez, benpin nik erosi dut bat heldu diren urtetan erabiltzeko intentziokin, biño bihotzak partida irabazi data.
Xibero aldian erten duten gisen(ta hainbartze gustoko dutenez egunero erabiltzen duten gisen) Izan untsa!!
ta esker mile berrize
Bistan da, afera honek alderdi eta kantoi franko ditu, txokoak ere bai. Ikuspegi, xehetasun eta ekarpen sail polita bildu da hemen, baina argi dago aunitz falta direla oraindik, bereziki neskek mutildantzetan parte hartzearen kontrakoak. Hor barna aditzen direnak baino ez dago? “Beti hola izan da”, “izenak berak dio, mutildantza”, “esentzia galtzen da” edo “bertze gisa, akabo”?
Hondarrean, nahiz eta aferari mila buelta eman, iduri du kontu bakar batek erabakitzen duela beti. Eta ez da dantzaren fondoa ez formak, baizik eta Egutxak aipatu duen horrek: dantzariak hankartean zer duen. Eta bizkitartean Nafarroako Parlamentuak transexualen diskriminazioaren kontrako legea onartu du (badakigu noren oposizioarekin). Hemengoa ez da Irun edo Hondarribiko alardeak bezain jendetsua. Badago kontrolatzea, Julen (lehenengua), ea dantzatzera atera den hori bertakoa den, edo pitilina falta duen…
Egia da herri txikietan denok ezagutzen dugula elkar, eta horrek ere pisu handia du afera honetan, nire ustez. Erraterako, edozeinek jakiten ahal du hemen izenarekin agertu garenak ez garela “protagonistak” afera honetan. Gure iritzia iritzi hutsa da. Ez ordea txistulariena edo betiko mutildantzariena: horiek iritzia ez ezik “presentzia” ere badute, eta “absentzia” ere bai: nabaritzen da alde egin dutela, neska bat dantzara atera orduko. Eta badakite nabaritzen dela. Eta aise erraten ahal dela: “neskarena da erru guzia”.
Ba, kontua da neska horrek ere baduela “presentzia”, gaurgero. Eta hemendik goiti nabarituko da falta dela, beldurrez edo presioaz “armairuan” altxatuta dantzatzen segitu behar badu. Beraz, erruak ere partitzen eta partekatzen hasi beharko.
Tira, txapa akitzeko, nire iritzia proposamen bihurtuko dut, atrebentziaz: negoziazioa. Ez nahitaez mahai baten bueltan, baizik eta plazan bertan, dantzan. Kontrako iritzia duten mutilek dantzan eta txistuan segitzeko “kontzesioa” eginez (eta ez plastiko beltzez inguratuta, faborez). Neska dantzariek, berriz, “mutil” itxura tradizionala hartzeko ahalegin berezi bat eginez, adibidez (eta titi handia izateak ez du inportako, benetan). Eta kanpotarrek, primeran dantzatzen dutela demostratuz. Gero festak jakinen du bere burua “organikoki” erregulatzen, bizirik dauden organismoek egiten duten bezala.
“Gauzak horrela, ez al duzu uste neska batek berdin berdin ikas zezakeenik eta estilo huraxe imitatu?”
Ez dut interes berezirik kontu honetan, baina ez, ez dut uste. Orohar (orohar esaten dut, eta ez inor enkasillatzeko asmoz), gizonak eta emakumeak ez dira berdin mugitzen. Edozein estilotako dantzariekin gertatzen da hori.
Eta gauzak bere lekutik atera gabe, “mutildantza mutilen dantza da” arrazoi bezala arrunten logikoa eta zentzuzkoa iruditzen zait.
Noskixio, egun genero berezikeria gainditzen saiatzen ari gara, baina era berean, egun ere ez du batere zentzurik gazte baztandarrek urtean behin plazan dantza erritualak egitea (dagonekoz ligatzeko askoz modu absurdo eta tontoagoak baditugu). Eta ez luke zentzurik garai bateko igandetako jantziekin jaztea, oraingoekin eta lixto. Eta.. Ulertzen?
Nire kezka ez da tradizioaren gaiñekoa, baizikan gehiago estetikoa.
Eta Alardearekin konparatzearena.. Igual beste kontu bat da, baina ezin dut ulertu nola dabilen bere burua progresistatzat duen jendea eskupeta sorbaldan hartuta holako horterada militarista karka batean.
Beraz, ez du zentzurik garai bateko jantziekin jantzita joatea, eta bai berriz, garai batean bezala, mutilek dantzatzea. Zein garaitaz ari zara Amonamantangorri? ezkondugabeek eta horiek bakarrik dantzatzen zutenekoaz, adineko gizon eta autoritateen dantza izan den uneetakoaz, haur eta nerabeak ere dantzan parte hartzen hasi direnekoaz? “mutil dantza mutilen dantza ZEN” beraz, ze gaurko egunean txistulariaren aburuz arren genitalak leuzkan edozein onartzen da.
Bigarren “nire kezka ez da tradizioaren gaiñekoa, baizikan gehiago estetikoa” vs. “eta ez luke zentzurik garai bateko igandetako jantziekin jaztea, oraingoekin eta lixto”…en pin, galdu naiz. Estetikoa da ala ez da?
Solas egiten dugu?
Egia da ez dudala lortu nire ideiak behar bezala agertzea. Esaldiak ez ditut behar bezala ordenatu. Aguro xamar idazten dut eta…
Berriz hasiko naiz:
Mutildantzak berez zuen xedea erabat galdua dago, eta orain egiten dena garai eta tradizio zaharren oroitzapen moduko bat da. Aitatxi-amatxiek garai batean zebilkiten igandetako arropekin jazten da jendea, eta orduan egiten ziren gauzak egin.
Mutil (edo gizon) talde handi bat, jantzi tradizionalez jantzita dantza sinple bezain ederrak egiten, denak mugimendu berberak eginez. Hori polita da. Maite dut. Horixe da nire aurreneko mezuak zioena, neronek neure burua rollo gehiegitan sartu gabe.
Esan dudan bezala, mutildantza, banakoa, bolantak, eta beste dantza asko, mutilek dantzatuta nahiz neskek dantzatutua, era berean izan daitezke ederrak, baina dantza diferenteak dira. Eta enaiz hasiko orain esaten zertan diren diferenteak, ikusi baizik ez da egin behar.
Eta igarri dezaket honen ondoren heldu zaidan kontraargudioa, asike neronek patuko dut zuri lana kentzeko: “Bainan, orduan, zeinek dantzatu behar luke? Gizon ezkongaiek ala ezkongai nahiz ezkonduek; eta dibortziatuek? Bere burua gizasemetzat duen edonork ala “aukeratu” talde batek baizik ez; adoleszenteak kanpoan gelditzen dira hemezortzi urte bete arte ala umetatik dantzatzen ahal da… Eta zeinek erabakiko du korokoan zein sartzen den eta zein gelditzen kanpoan? Txistulariek? Ze eskubiderekin?”.
Bo, honatx erantzuna: Ez dut puta idearik ere. Hara ba, desarmatua utzi nauzu. Zorionak.
Armatuta dabilena baizik eznuke desarmatzen ahalko. Ez zen nire asmoa gerrarik egitea, bai berriz, gustora ideiak partekatzea, elkartrukatzea. Zinez eztabaida polita egin dugu, gustora leitu ditut zuek denen iritzi eta argudioak, gustora benetan. Beraz, nire aldetik ados, ados bihotzetik ateratzen diren iritzien partekatzearekin. Aunitz urtez!!
Kaixo denori. Egun batzutan elkarrizketa honetara etortzeko astirik gabe ibili naiz eta orain eztabaida mamitsu osoa irakurtzeko astia hartu dut. Ea egindako galderari erantzun eta beste konturen batzuk aipatzen ditudan.
Julen (4. erantzunekoa): Dantza egiten duten kanpotarrak aipatu ditudanean zein egoera absurdoa den agertu nahi nuen. Alegia, herritarren erdiak debekatuta dutela herriko tradizio eder horretan parte hartzea eta ordea herritik kanpoko milioika lagunek dute horretarako eskubidea baldin eta hanka tartean zintzilikarioa badaramate. Irungo alardea aipatzen duzu, eta adibide bikaina da, hain zuzen ere Irun-en eta HOndarribia horixe bera gertatzen delako, Madrilgo beraneanteek, bisitariek, lagunek, eta kanpotik etorritako hainbat gizonek parte hartzen dute bertan aspaldi-aspalditik, baina herriko emakumeek debekatua dute. Zu Irungo alardean sartu zaitezke eta ongi-etorria izango zara. Ez al da egoera harrigarria hori?
egutxa (9. erantzuna): Bai, arrazoi duzu mutil-dantzen izaera “espontaeoa” eta beste dantza “antolatuago”en artean egiten duzun bereizketarekin, baina esango nuke bereizketa hori oso meharra dela gaur egun. Mutil-dantzak zenbateraino dira espontaneoak gaur egun? Akaso une batzuetan (herri txikietako festetan adibidez) bai, baina Elizondon Santiago Egunean esango nuke beste edozein ezpata-dantza edo soka-dantza bezain errituala dela. Eta oker ez banago, nesken parte hartzearen arazoa ez dago edozein herritako festetan gauetan egiten diren mutil-dantzetan. Arazoa Elizondko Santiago jaietako mutil-dantzetan dago, hain zuzen ere erritualtzat hartzen diren horietan. Eta baldintza horietan beste dantza asko dago Euskal Herrian, eztabaida honetan aipatu dituzte Berako bordon-dantza edo Lesakako ezpata-dantza adibidez, edo Durangaldeko dantzari-dantza edo Lapurdiko kaskarotak besteak beste. Akaso mutil-dantzek beste horiekin duten desberdintasun nagusia parte hartzaileen kopuruan dago. Hau da, dantza erritual gehienetan hartu dezaketen dantzarien kopurua mugatua izaten dela, eta mutil-dantzetan ordea kopurua irekia dela. HOrrek lagundu du arazoa agertarazten (kopuru minimoa izan eta bete ezinda ibili diren dantzetan bezala) eta orain ere lagungarri izan daiteke arazoa konponbidean jartzeko.
Amonamantangorri: Gizon eta emakumeen emaitza estetikoan jarrita duzu kezka, eta hori ere oso kontu interesgaria da, bai. Emakumeek eta gizonezkoek diferente dantza egiten dutela diozu. Nik ere luzaroan izan dut kezka hori eta ez dut esango dagoeneko gainditu dudala baina egindako “experimientuek” erakutsi didate gauzak askoz nahasiagoa direla. Batetik, egutxak oso ondo adierazi duen moduan, garai bateko ibilera eta dantzaera estiloa ere galduta dute gaur egungo gizonezkoek, beraz, badirudi gizonezkoek badutela nahi duten moduan dantza egiteko eskubidea, baina emakumeek ordea xx. mende hasierako gizonezkoen estilo zehatz hura imitatzeko gai izango diren zalantza dagoenez hobe dutela ez egitea. Zuberoan emakumeak maskaradetan parte hartzen hasi zirenean horixe esaten zen, ezin zutela gizonezkoek moduan dantzatu. Gero ikusi da batzuk mutil-gehienek baino hobeto dantzatzen dutela, eta beste batzuk ez dutela hain ongi dantzatzen, alegia baldar xamar, mutil gehienek bezala… Azken urteotan Gipuzkoan mota horretako marra bat urratu da. Emakumeak ezpata-dantzan parte hartzen hasi dira. Orain bost urte ez zuten dantzatzen, eta denon buruan zen neskak eta mutilek “diferente” dantzatzen dutela. Aukera eta mutilek horretarako izan duten entrenamendua (edo gutxiagorekin, kasu gehienetan) izanez gero neska batzuk oso ongi dantzatzen dute (mutil batzuk bezala, baita estilo aldetik ere) eta beste neska batzuk baldar aritzen dira (mutil gehienek bezala…).
Barkatuko didazue horrenbeste luzatu izana. Ondo segi!
oier.
Iepa Oier,
Ba nik etxean ikusten dutenarekin ez nintzen Irunera ganen Alardian sartzeko, halere galdera ona.
Nik uste dut, zenion gisen, dantza errituala bada dantzari-kopurua mugatu beharko zela, dantzari pare bat mantenduz beti; Felix, Bailon jaunek, erraterako.
Arazoa “zein dantzaturen duen” da, doike. Hortaz herriak kontra inen luke, nik uste. Eskarmentodune zarenez, honen inguruko proposamenik Oier? Hemendik urte batzutarako-edo kontuan idukitzeko.
Izan untsa
Zein interesgarri dena! bada hortxe jo diozuela afera honen kit-ari, horixe uste dut. Elizondon Santio eguneko eguerdiko mutil dantza erritualtzat joko dugu, ados. Hartan gaur da eguna oraindik ere sekula neskarik sartu ez dena. Neskek sartzeko saiakera gauetako plazako mutildantzetan egin dute, bai eta Baztandarren Biltzarra eguneko eguerdiko zein bazkal ondoko mutildantzetan. Eta hau aski kuriosoa suertatzen zait; bazkalondokoetan, kalapite urteak behin atzenduta, urteko mutildantza jendetsuena da gaurko egunean, neska zein mutilek dantzatzen dutena (bai eta Elizondoko bestetan plazatik, neskak ikusita, erretiratzen diren horietako aunitz ere).
Eta nioen kit-era joaz, gainean aipatu diren izen horien karietara, benetan uste duzu Julen, dantza herrikoi bat, edozein delarik ere, herriko plazan gauzatzen ari denean, “betiko” zenbaitzuren gauza izan daitekenikan? dantza ez plaza ez dira eremu pribatu bat, are gutxiago kortijo bat, ez dakit herriak kontra ala alde inen ote lukeen, baina nik behinpin duda izpirik ez dut: dantzak dantzatzeko eta ongi pasatzeko plazer hutsez noizpait badira, horixe gaueko 10etako une hori da, beraz, “medallak” erakusteko izanen dira bertze toki batzuk (eta ez balego erraza da horiek asmatzen),bitartean plaza herria da eta herria gizon eta emakumeak. Dantzara plazara!
Julen(lehenengua): Zer egin daitekeen galdetzen didazu. Ez da erraza. Nik, beste toki batzuetan (Irun eta Hondarribia kasu) zer gertatu den ikusita, lehenengo gauza liskarrak saihestea da. Gogora dezagun, behin liskarra gogorki pizten bada, soluzio guztiak txarrak izango direla.
Nire proposamena litzateke Baztan-en mutil-dantzak egiten diren beste momentu guztiak sendotzea. Mutil-dantzak egin nahi dituzten neskek ondo ondo ikastea, asko ensaiatzea eta bikain prestatuta izatea. Ondoren, beraien parte hartzeak arazorik sortzen ez duen ekitaldietan dantzatzea, behin eta berriz, eta beti txukun. Urtean bizpahiru emanaldi salbu, beste guztietan arazorik gabe dantzatu ahal izango dute. Emanaldi horiek indartu beharko lirateke eta mutil-dantzak benetan ondo sendotu. Mutil-dantzen emanaldi gehienetan emakumeen parte hartzea normalizatuta baldin badago, gero eta nabarmenago geratuko da ekitaldi bakar batzuetan hori debekatu nahiak ez duela zentzurik. Baina ez haserretu inorekin, ez dadin inor bere posizioan behar baino gehiago enrokatu.
Horixe litzateke nire proposamena. Dantzaz gozatu, dantza sustatu eta nabarmenkeriez haratago herriko ohitura zaharrak eta dantza nork maite dituen egunean eguneko lanarekin frogatu.
Ahaztu zait aipatzea, maiz izena erabiltzen dela debekua justifikatzeko. Mutil-dantza bada ez duela zentzurik neskek dantzatzea. Bueno, tradizioa horrelako kontraesanekin beteta dago. Izenak momentu zehatz batean asmatzen dira eta gehienetan tradizioa aldatzen da eta izena mantendu. Beste batzuetan alderantziz gertatzen da. Adibidez, Lesakan ezpata-dantzariek dantzatzen dute, baina non dute ezpata?
Bestetik, galdera bat. Oker ulertu ez baditut aurtengo gertakariak, Elizondoko Txistulariek erabaki dute ez dutela gehiago joko Elizondoko Txistulari ofizial gisa. Asmo horretan jarraitzen dute? Badakizue nola konponduko duen Udalak auzia? Zer gertatuko da aurtengo Udan?
Azkenik eskaera-proposamen bat. Udan hainbat herritako jaietan izaten da mutil-dantzak egiteko aukera. Baina Baztandik kanpotik zaila izaten da horien egutegi-ordutegi-en berri izatea. Garaia etortzen denean Baztango norbaitek egin lezake mutil-dantzen egutegi bat? Guk pozik argitaratuko genuke dantzan.com-en! Esker miila!
Solasaldi ederra ari zarete osatzen. Ta nik ere idatzi nahiko nuke zerbait, nire iritzia bota, baina batez ere zuena jasotzeko asmoz.
Irakurri dudanez, mutil-dantzen garai bateko funtzioa omen zen gazteak heldutasunera iragan ote ziren neurtzea. Helduaroko erronkei aurre egiteko prest ote zeuden jakitea. Halako iragaite errito bat. Noski, harako hartan gizonek baino ez zituzten betetzen funtzio publikoak edo gizartean pisua zutenak (agerikoak behintzat) eta akaso, orduan zentzua izan zezakeen mutilek baino ez dantzatzea dantza horiek.
Egun, mutil-dantzek ez dute berez funtzio hori, ez behintzat lehen bezala, baina akaso neurri batean bai (17-18 urterekin hasten baitira mutilak dantzan) eta gaur egun neskek gizonen funtzio antzekoak betetzen dituzte gizartean (Baztango alkatea emakumea da), eta haiek ere izanen dute haien heldutasuna eta prestaketa frogatzeko eskubidea (beharra?).
Esan dudanez, gaur egungo mutil-dantzek ez dute garai bateko funtzio bera eta gehiago daude lotuta Baztandarren nortasunarekin beste edozer funtziorekin baino, esanen nuke. Nire ustez mutil-dantzak dantzatzen dituztelarik baztandarrak baztandar direla adierazten ari dira. Eta neskak ez dira baztandar? Ezin dute haien nortasuna aldarrikatu? Eta baztandar ez direnek dantza dezakete?
Uste dut arrazoien munduan baino sentimenduenean mugitzen dela kontua eta hori eremu labainkorragoa da. Betidanik zerbait bere horretan ezagutu duenari nola kontrakoa pentsa-arazi? Argi dago mutil-dantzek hainbat aldaketa pairatu dituztela denboran zehar eta ezin direla “betikotasunaren” izenean defendatu, behintzat.
Edozein kasutan, kanpotik ikusita, uste dut nesken parte hartzearena errealitate bat dela, lehenago edo beranduago gertatuko dela, bai Santiago egunean bai bestelakoetan ere. Kontua da, Oier-ek dioen gisan, transizio hori ahalik eta liskar txikiena eraginez egitea.
Kaixo Peilo, anitz gustatu zait zure eskribua, bizi den guztia aldatzen da ibaiek ur bera eramaten ez duten bezala ez gara ginenak garenak baizik. Ondo izan eta aio