Soalarreko estela-zutarria.

Pasaden aste sainduan, hemendik urbil zegola, kanpoko lagun bat etorri zizaidan bisitan, lagunak ikarragarrizko jarki (afizio) bat du, berak erraten dun bezala “harriak” ikaragarri gustatzen zaio, beno, “harri” hoiek kristonakoak dira, harri hoiek, megalitoak dira.

Aspaldin, Josu Cabodebilla eta Itziar Zabaltzaren “Baztango edesti aurreko oroitarriak” liburua opari nion. Liburuan agertzen diren 600 megalitoak ikusi ta berrikusi ondoren, “egun batian” batzuk ezagutu nahi izan zun. Goiz goizean kotxea artuz eta Elortako estazio megalitiko izugarrie (21 harrespila-cromlech bai ditu) ikusi ondoren, Bertzunaldera joan giñen. Han, oinez, Basagar, Larramets eta Burga inguruko, trikuharriak, harrespilak eta zutarriak ikusi genun, Soalar ingurura iritsi gabe, zeren berandu egin zizaigun eta  “harritzalea”, Soalarko zutarri ospetsua ikusi gabe, geldituko bai zen. Hortaz ba, Elizondora bueltatu eta justu justu, Jorge Oteiza museo etnografikoa itxi baino lehen iritxiz, lagunak, Europan dagoen zutaharri-estela garrantzisuenetako bat “in situ” ikusi ahal izan zun.

Soalarreko zutarria, Baztanen dagon megalito garranzitsuena eta ikusgarriena da, ez soilik bere neurriengatik, 4´50 m luzekin Euskal Herriako altuenetako bat delako, Mugarriaundi  (5´40m, Araban) eta Burgakoarekin (4´90m, Baztan) batera, baizik, batez ere 2003an Hilarriko taldekoek, harriaren aurpegi batean (beti lurpean egon den aldean alegian) aurkitu zuten grabaduengatik, hain zuzen neolito aroko aizkora ta iduzki baten grabaduengatik. (Argazkia Alfonso Martinena da eta bere Flicke-eko “megalitoak” albunatik hartuta dago.)

Neri behinpin, “harri”  hauek museoetan egotea, ez zait haunitz gustatzen, nahiago nuke arbasoak “landatu” zuten jatorrizko tokian berriro zutitzea eta handik paseatzian, harrizko gerlari honekin posible izatea topatzia, baña erren behar Museoko “baratzea” harras leku aproposa dela eta honek aukera ematen dula jende gehiago, harri puxka hontaz gozatzea. Gañera aipa, estela honek, ondarrian museoan akitzeko, izan duen bidaia, harras bitxia izan dela eta nahiz eta milaka urtez (erraten ahal da neolio-bronze garaia k.a 2.000 urte inguru heman zela Iberiar peninsulan) Soalarren egon hazken 3 hamarkadetan toki desberdiñetan ageri izan zaigu

Hasmentan estela, orduan “harri bakarra” (hala deitzen bai zaie etzanda dauden “menhirrak“), Lekauzko kolegioko Aita Ondarrak aurkituko zun, 1974an Soalar inguruan eta 1976an “Pricipe de Viana” argitaratu zuen datuen arabera, 4´35m luzera eta 3.500kg-ko pisua izango zuen. (Irudian, Soalarreko harri bakarra jatorriko tokian. Argazkia, Hilharriak taldeko Iñaki Gazteluna da eta Celtiberia.net webgunetik hartuta dago)

1992ko udazkenean, lekutik desagertzen da eta 1993ko udaberrian berriro aurkituko du Aita Ondarrak, baña kasu hontan ez Soalarren baizik 15 km-ra, Ezkaldo inguruan, Gartzainen, pista baten ondoan botai (etzanda). Dirudienez lur eremuaren nagusia, belai berri (lurberri) bat in behar zuen eta erdian zegoen “harria”, harat ekarri zun eraikitzen hari zen baserrian, dintel moduan erabiltzeko
Gizonari, harria itzuli behar dueal bere jatorrizko lekura aipatzen zaio. Baña urte batzuk pasata, 2003ko udan, berriz desagertzen da.

2003ko udazkenean, Hilharriak taldekoek ohar bat jasotzen dute, oharra dioenez, harria Gartzaingo Aintzano auzoko etxe-rural batean ikusi dute, zutik dago eta…saskibaloiko saski bat patu diote!!!.
Egun batzuk geroxago ganen dire eta munduan bira eman duen argazki ezaguna ta bitxia atrako dute. Taldeki hoietako batzuk, Josu Cabodebilla eta Mikel Gaztelu tartean, aizkora eta zirkunferentzi baten (eguzki bat alegia?) irudia ageria dela, nabaritzen dute.

Hilarriko Luis Millanek, Alcalá deHenaresko Primitiva Bueno etaRodrigo de Balbin arkeologoekin (1985etik daramatela, estatuko trikuharrien eta zutaharrien grabaduak ikasten eta aztertzen) harremanetan jartzen da. 2004ko urtarrilean bi adituek harria bisitatuko dute ta erranez, harria, gerlari baten hilarria (estela) dela.

Baztango Udalak etxearen jabeari jakinaratziko dio saski kendu behar diola eta lurrean jartzea. Urte berberako Apirilan, zutharria Elizondoko Jorge Oteiza museoko lorategian paratuz. 

2OO4ko uztailan Primitiva Bueno Ramirez, Rodrigo Balbin Behermann eta Rosa Barroso Bermejo “prehistoria” katedradunen ikerlana ondoren “Trabajos de Arqueología Navarra-an” La estela armada de Soalar, txostena argitaratuko dute. Grabatuen kalkuak egin ondoren argi dago harri gorrizko estelan, gerlari bat dagola, gerlari antropomorfikoren irudia bai da, aizkora iruditzen zuena halabarda bat da, kirten luze eta estua duena. Kirtenak irudiak dauzka, otso hortzak akaso, edo sokak. Ondoan, iduzkie zena, esku babesa da (eskudoa). Adituen ustetan, eguzkiarekin lotutako sinboloa izan liteke, barruan hainbat marra daudelako, eta, haien artean, diametro txikiko lau botoi. Baita eregerriko bat du ta labana ere, buruan bi begi ta gañan “suge” bat, txanoa eta kapa ere dauka eta bularrak nabariak dira, bi biribil dira. Adituek uste dute larruzko armadura baten bularraldekoak direla (bertze batzuk, akaso emakume gerlaria zela teoria diote). Baita ere harria Urdiñez eta gorriz margotua zegola arrastoak aurkitu zuten.., berezitasun guzti hauek Baztango gerlariaren estela Europako zutaharri-estela garrantzisuenetako bat, bihurtu diote eta bide ikaragarri bat irekiz gure arbasoen bizitza ikertzeko ta galderak iteko. 

Harrizko gerlari hau mugarria izanen zen? toki hori talde baten lurrak zirela adierzteko? edo akaso gerlari ospe baten hilerria? gibelean  ere grabatuak izanen zun? (grabatuak, beti lurpean egon den aldean mantendu dira), Soalarren dagoen bertze harri bakarra (etzanda) ere halakoak izanen ditu?, ta lerro zuzenean dagoen Burgakoa? Etzanda daudenak gerlaririk baldin badute, zergatik badira hainbertze etzanda? Lur hoiek gizaki talde berriak konkistatuak izan zirelako eta aintzinekoen ikurrak botako zuten? Gerlari hauen irudia denborarekin Jentilen kondaira sortzeko balio izanak dira?… uf harrigarria harri bat ematen ahal duna!!!, ta hortaz nik ere, nere lagun bezala “harritzalea” nahiz!!!.

(Marrazkia “Trabajos de Arqueología Navarra 2005, La estela armada de Soalar. Valle del Baztan (Navarra)” lanatik hartuta dago)

Post hau iteko  erabili den materiala.

Primitiva Bueno Ramirez, Rodrigo Balbin Behermann eta Rosa Barroso Bermejo “Trabajos de Arqueología Navarra 2005, La estela armada de Soalar. Valle del Baztan (Navarra)” txostena.

Josu Cabodebilla eta Itziar Zabaltzaren “Catalogo megalitico del Valle de Baztan-Baztango edesti aurreko oroitarriak” 2006ko liburua.

Francisco Ondarra-ren “Nuevos monumentos megalíticos en el Baztán y  zonas colindantes” . Príncipe de Viana, 1976 liburua.

Celtiberia.net webguneko “La estela-menhir de Soalar (Navarra)” artikuloa.