Baztandarren Biltzarra 1964. urteaz gero (1997an, 2020an eta 2021an ezik) urte Elizondon Baztango 15 herrien arteko senidetasun jaialdi da. Baztango bailarako festarik bereizgarriena da. Goizeko orgen desfilearekin baztandarrek bailararen iragan eta egungo egoerak islatzen dituzte, karroza ikusgarriek Baztango hamabortz herrietako eguneroko bizitza tradizionaleko eszenak irudikatzen dituzte.
Jai honi, Zugarramurdiko lagun batek, baztandarren arrotasun eguna” (dia del orgullo baztanes) deitzen dio eta jakiña da Malerrekan, baten batek “tukutukuen biltzarra” ere, deitzen diola.
Tuku tuku edo ttuku ttuku, aspalditik baztandarrei adirazteko erabiltzen den hitza edo goitizina da (gehien bat Malaerrekan) eta hala dio Euskalzaindiako hiztegia hitz horren 3. adierazpenan;
Baztango biztanleen ezizen gisa. Baztandarrak tukutuku, L.” Baztandarrei aplikatzen dieten ezizena, erreserbatuak eta mesfidatiak direla adierazteko “.
Eta Hiztegiko lehenego adierazpena, peto peto ematen du gure izaerarekin;
Onomatopeia, “isilik ibiltzea edo ihes egitea adierazteko, zaratarik egin gabe, arreta erakarri gabe; eta gauzak oharkabean egitea.”
Ulertzen dudana “Baztandar tuku-tuku”ertean hiztegiko 2. adierazpenagatik dela da eta Ibarretik kanpo erdeinuzko moduan erabiltzen bada ere, egia errabn baztandarrei ez zaie enbarazu egiten eta goitizenaren erranahia honela ulertzen da: isilpekoak, zuhurrak, nobleak; serioak eta erreserbatuak… eta Tuku-Tuku izaera horrek harrotasunez betetzen ditu.
Nahiz eta erranairu batzutan “Baztandarra tuku-tuku, gasna erre yale, sura jan ta batre gabe” bezalakoan, ergel, tentel, lelo, txepel, inozo, tonto intxura gelditu zeren dion bezala gasna zotz baten muturrean jarri ta su gaiñean erretzen ari denean, aunitzetan sutara erori, ta baztandarra gabe gelditzen da!.
Bertze kasuetan, batek bertze batengana, nondik ziria sartu dabillenaz erte da “Baztandar tuku-tuku. Koikuan milia marra-kuku”
Ta mila marra-kuku (Baztango talo mota)koikuan izanez, Baztango herri guztiendako bere iseka kanta ezin falta!
ERRANAIRUAK eta ISEKA KANTAK
Herriz herriz basaburutik hasita baztangoizaraino herri guztiak badauka bere iseka kanta
–Almandoz galtza motz – Almanandoz kiz koz, berroetarrak galtza motz, aniztarrak buru motz, zigarrak muturre zorrotz.
–Berroeta han badire hainbertze iratze meta.
–Aniz, hameka etxe,hameka labe ta hogeitabi zetabe, bat bertze behartu gabe – Aniz inbusteri haundiz.
–Irurita jo zazu txiribita , edo erdaratuta “toka la txiribita“- Irurita neska polita.
–Oronoz galtza motz, Arraioz leku oz, Lekaroz hor ere otz, Oieregi zerri begi , Narbarte hemendik aparte…
–Gartzain hor badago hainbertzearzain – Gartzain zapela bete gaztain.
–Elizondo xinguli mango, arto gitti jango, ogiaren papurra, Elizondo zangamakurra – Elizondo zangili mango, arto gutti yan do.
–Elbete kukute apo bat yan dute – Elbete kukute zerri bat hil dute katilu bai ezin izanez xerri aspilean yan dute
–Arizkun Dominus obiskun (jauna zuekin erran nahi du) – Haundienak dira arizkundarrak, hori segitu nahiak erratzutarrak, xito salto salto Ziga burutarrak, galtzapurdi lazo arraioztarrak.
–Bozate deabru guztiak hor zate – Bozate kukute zerri bat hil dute katilu txar bat ezin izanez zerri aspilean (zerriak bazkatzeko tokia) yan dute
–Erratzu mile petatzu- Erratzu hamar mile petatzu.
–Azpilkueta, jo eta bota.
–Amaiur haurrek xatar ezin bihur – Maia Baztango zerritaia.
Baita ere badago Baztango neskei buruz abestitxoak
–Neska ederrak dira aniztarrak, dantzari ederrak arraioztarrak, beltxaran graziosoak zigatarrak, makilkari haundiak gartzaindarrak, arrikari haundiak iruritarrak eta gona luze denbil, elizondarrak
eta akitzeko kanpotarrentzat ere badago
–Española yan ta hotza, frantsa yan ta bero nahiz ta deus ez den gero.
Sarrera hau egiteko erabili den materiala;
Baztango kontuak. Mariano Izeta Elizalde. ( Bilbao Bizkaia Kutxa. 1999).
Nafarroako Esaera Zaharrak. mediateka.eus
baztango haizegoa 