2012ko Otsaila.
Erranen dut, “señorita” Maritxuri buruz izan nun lehenengo aipamena, pasaden Baztandarren Biltzarrako Erratzutarren organ agertutakoa, izan zela. Erratzuko orgari buruzko azalpenean, andereño Maritxuk, Erratzura 1943an bertaratu zela eta bertze irakasleak antzekoa ez zela ageri zen, bere gelako neskatxei «Cara al sol» kantaraztea beharrean, euskal kantuak erakusten bai zizkien eta jolas-orduetan euskaraz jostatzeko baimena zuten, baitere, Euskal Herriko historiako pasarteak kontatzen zizkien.
Informazio gutti horrekin emakume arras interegarria izanen zela iruditu zidan eta segidan berari buruz zerbait gehiago jakitea proposatu nintzen. Hasi bezain pronto konturatu nintzen zautzen niola, “Señorita” Maritxu, Maritxu Viscarret Navaz bai zen eta berari buruz zerbait irakurria neukan, zeren 1936ko Elizondoko Ikastolaz blogan aritu giñenean, bere izena agertzen bai zen. Errepublika garaian Elizondoko Ikastola, Nafarroan sortutako hirugarren ikastola izan zen, urte batzuk lehenago, Nafarroko lehenengo ikastola, Iruñan martxan patu zen eta horren atzean, sortzaile, bultzatzaile ta zuzendari bezala Maritxu Viscarrt…zegon.
Maria Visscarret Navaz 1907. urtean Iruñan jaio zen, bortz anai-arrebetik nagusiena, ama Anizeta, Iruñekoa eta aita, Domingo, Zaikoa eta euskalduna. Aita, euskal hiztuna izan arren ez zion erakutsi bere seme alabei Aitorren hizkun zaharra eta ia, heldua izan zenian, Maritxuk eskuara ikasi zun. Erran behar, kizkuntzaren ikastea bere bizitzan eragin haundia izan zula eta hemendik aintzin, Nafarroko abertzaletasunaren inguruan hurbildu ta mugituko da Iruñatar emakume gazte honek.
Haurtzaroa Zapateria kalean pasatu zun eta 1935an bere familiarekin II. Ensantxeko ( zabalgune berrie) Garzia Jimenez kalera aldatu zen. Irakasle-ikasketak Iruñako Normal eskola egin zituen, 1927an diplomatuz. 30. hamarkadan aistion (arestian) aipatu dugun beala E.A.Jren munduarekin kontataktatzen eta kolaboratzen hasten da, gehien bat emakume abertzalekin, Emakume Abertzalen Batzan hain zuzen!!!.
Irudian Maritxu andereñoa ikasle batzukin. Argazkia Txantrea azolan errebistako "Las mujeres en la historia de Pamplona" artikulotik hartuta dago.
1932an Karlos III.na Etorbidean eskola bat irekitzeko baimena eskatzen du eta bertze andereño batzuekin batera: Petra Azpiroz, Pilar Alba eta Miren Saizar Nafarroko Lehenego ikastola sortzen dute, Maritxu Viscarret zuzendaria izanez. Gutti iraungo zuen askatasun egun horiek eta 1936an nazionalak Iruñan altxatzen direnean Donostin iten ari ziren, “Centro de Estudios Vascos” antolatutako kongrsuan harrapatu zion eta lehendabizik Bilbora ta gero Iparraldera (Sarara) ihes egitea lortu zuen. 1937an bere aita hiltzen denez Iruñera etorriko da , etorri bezain laster Maritxuk espedientatua izanen da eta lanik eta soldatarik gabe utziko diote bortz urtez!!.
Urte horiek bere etxean klaseak emanez aurrera atrako da, goizian bere ikasleak izandako neskei emanez (famili abertzalen alabei) eta gauean bere formazioa haunditu nahi duten langile gaztei. 1941an zigorra beteta Azpeitian egonen da bi urtez eta 1943an Nafarrora bueltatuko da, Baztanera hain justu Erratzura eta herri hontan jubilatu artio egonen da.
Erratzu, miretsi, harritu, liluratu eta txunditu zion, arras atsegiñ egin ziaion Baztango paisaia, baztango jendea, baztango “anbientea”, baztango “eskuara” bere euskara maitea, ate gutiak irekiak aurkitu zitun eta pozik sentitu zen haisera hasieratik. Baita ere hasiera hasieratik pozik eta txundituta gelditu ziren Erratzutarrak andereño berriarekin, bere pedagojia berriarekin. Baztango natura “basatia” maite zuenez normala zen bere neskatikoak hartzea eta “klasea”, baztango bazterretatik pasaiatzen ematia, neskatikoak eskuaraz aritzea eta gazteleraz ez behartzea, musika, solfeo eta dantza erakusten zien, ipuin eta marrazki lehiketetan partea hartzea animatzen zituen Erratzutar neskatikoei…Herriko gauzetan eta bizitzan gogotsu eta langile aritu zen, erraten da berak lortu zula Erratzuko neskak, bederen San Pedrotan mutikoekin batera ostatuan tokia konpartitzea…
Señorita Maritxuk ez zen ezkondu ezta familiarik izan eta jubilatu zenean Iruñara bueltatu zen eta han bizi izan zen bere ahizpa Presentxurekin 1989artio, zendu zen urte artio…Maritxuk oroitzapen honak utzi zun Erratzun eta argi nabaria izan zen 2011ko Baztandarren Biltzarran orga moduan indako “omenalditxo” hortan, baina bere oroitzapenak ere Iruñan utzi zuen eta egin zuenagatik gaur egun Iruñaldean (Artikan) kale bat bere omenez izena dauka, baita ere 1998an ateratako ” ELLAS -Las mujeres en la historia de Pamplona” liburuan aipatutakoa da.
Blog hau iteko urrengo liburua erabili da.
” ELLAS -Las mujeres en la historia de Pamplona” (1998 Iruñeako Udala), S. Fernández, P. Roda, A. Díez de Ure, S. Pinillos
baztango haizegoa 