Afusilatuak (Lehenengo Karlistadan, Baztanen)

1834ko urriaren 12, Baztan liberalen eta Karlisten eskuatan banatua dago, Elizondon liberalak nagusi dira (abuztutik). Abuztuan Rodil jeneralak, On Karlos harrapatzera 8.000 isabelinokin iritsi zen Elizondora (Karlistak alde eginez). Jose Ramon Rodil y Pampillo markesa, Elizondo defenditzeko Miserikordian edo franzesadetik Kaserna izenarekin zautzen den eraikinan (gero kuartela izenarekin iritsiko zaiguna) fuerte iten da ,eta herria pareta batez inguratuko du, baina hau ez da… gaurko historioa.

1834ko urriaren 12an, Errazun ilunabarrean, gazte bat afusilatu behar dute, boluntario karlistak 24 urteko Juan Salvador Echeverria, erratzuarra Pedro Manuel “Egurandi” Lekauztarra  eta Mª Josefa Alzaburu errazutarraren semea, plazara eramanen dute, bere errua…egun batzuk lehenago mozkorra egonez “Elizondoko kasernara Erreginaren tropekin borrokatzera gan behar zela” ertea izan zen.

Afusilamentu hau, gerra honetan (Baztanen) eman zen lehena dela dirudi (erratzukokontuak bloga dioenez). Lehenbizikoa izandako  honekin hasiko da gerra honetako ezaugarri zakarrena Baztanen: ejekuzio sumarioa, hau da hartu eta hil, afusilatu.

Irudia zumalakarregi

Abenduaren  14an Elizondon bertze hiru baztandar afusilatuak izanen dira plazan, kasu hontan tiro botako dutenek Erreginaren tropak  (isabelionak) izanen dira eta hiru baztandarrei; 53urteko Bernardo Gortari oronoztarra, 38 urteko Pedro Antonio Etxebarria arizkundarra eta Jose iturria lekauztarrari, karlistak izatea leporatuko diete.

1835ko ilbeltzaren 10 an Elizondon berriz ere ,juicio sumario bat izanen da, hontan, erregina gobernatzailaren mandatuz (Ramon Zugarramurdi) afusilatuko dutena (pasar por armas) 60 urteko Martin Fermin de Legarreta, Elizondarra izanen da, honekin bortz baztandar afusilatuak izan dira azken lau ilabetetan

Gerra segitzen du, kronikak diote 2000 karlista lau kaiñonekin (batzuk hiru diote, bi kañon ta obus bat) ohien artean “aitona” kañon famatua Elizondo sitiatua dute Sagastibeltza buru izanez,  Cristinianoak (isabelinoak, guiristinoak) gutti dira kasernan eta gainera kolera izurritea jasan dute berriki. Karlistak kontrolatutako herrietan (Erratzu bezala) juicio sumarialak izanen dira ere, seigarren baztandarra atxilotua eta bertan afusilatua Arraiozen emanen da, 1835ko otsailaren bortzean. Arraiozen bizi den 50 urteko Lorenzo Echaide oieregitarra izanen da.

Egun bat gerorago, (otsailak 6) zapigarrena afusilatuko dute Gartzaingo herrian. Gartzaingo apez etxean agertu zen D. Jose Bergara, 5º Batallon de Navarra-eko kapellana, ofizial baten laguntzarekin erranez afusilatuko zutela heri horretan  Antonio de Arriaga, Carabineroari (erregiñaren soldadua) egun batzuk lehenago Elizondon preso hartua izan zena. Presoa kapellan karlistarekin konfesatu zen eta bere gorpua Gartzaingo parrokian lurperatua izan zen.

Minak (cristiniano jeneralak) Elizondoko sitioa austea erabakitzen du eta horretarako Oraá  eta Ocaña jeneralak baztanera igorriko ditu. Otsaila 6an Ocaña Belatera ailegatzekotan bere hiru batailonekin (2.400 soldadu) 7º eta 9º Bat. de Navarrarekin topatuko da. Belate tiroka gainditu ondoren Anizeraino ailegatu ziren, lo egitera. Hurrengo egunean Zigara abiatu eta herria fuerte eginen dira. Egun hortan karlistek Zigako erasoa baino lehen Belateko liskarran, karlistak harrapatutako zazpi soldadu, Almandozen juizio sumario baten ondoren afusilatuko dituzte (zazpiak kanpotarrak ziren).

Otsailaren 14n Espoz y Mina generalak Zigara iristen da (Elizondoko bidean) eta bere mandatuz, Almandozen arrapatu duten Iturengo Juan Bautista de Agesta karlista konfidentea Zigako plazan fusilatua izanen da. Otsailak 17 ia Elizondon, Mina siñatzen du 35 urteko Bernardo Goñiren fusilamendua. Bernardo Arraioztarra zen baina Lekauzen bizi zen eta Donozteben karlistendako bolbora itea leporatzen zioten.

kañon karlistak. Irudia http://www.zumalakarregimuseoa.eus

Mina Elizondon 20ia artio egon zen, baina berriz bueltatu izan zen, buelta hontan, Zumalakarregikin topatzu zen Larremiarreko zelai txurietan (martxoak 12)  eta 200 soldadu guttiagokin  martxoaren 13an Elizondora iritsi zen . Biaramunean, martxoak 14. Giristinanoak Lekaroz  inguratua zuten. Minak bazekien Lekaroz karlista zela, eta ongi uste zun handik karlisten kainonek Elizondo tirokatzen zutela (Bordazuri inguruan hainbat artilleria arrasto ageri izan dira) eta haien bila joan zen.

Cristinianoak Lekauzko gizonek herriko plazan bildu zituzten eta Minak haiengana hurbildu zen eta  eskuaraz agurtu eta galdetu zien ”Kañonak non dira?”, lekaroztarrek ez zekitela, berriz Minak erran zien hilaraziko zituztela eta herria erreko zuela ez baitzioten erraten, eta dirudi ez ziotela ja erran … Soldaduak Minaren aginduak jarraitzen, bosnaka kontatu eta bortzgarrena (el quinto) soka batekin lotu eta bereizten zituzten. Zazpi bereiztuak izan arren, hiru afusilatu zuten, Lehenegoa, alkate jauna afusilatu zuten, 29 urteko Juan Bautista Barreneche, gero, nola ixilik jarraitzen zuten Martin Meoqui (57) eta Juan Martin Goñi (30) afusilatu zuten herriko plazan. Jakina da , hau ondoren Minak Lekarozeri sua ematea agindu zuela. Bitxikerri bezala aipatu Orabideako bazter batean, lohian lurperatuak, harpatu zituztela kainonak eta diotenez kainonak garraiatu zituzten behiak afusilatu izan ziren ere.

Baina afusilamenduak ez ziren hemen amaituko. Martxoak 19 odolez bete zen berriz Elizondok plaza, on Karlosi leiala izateagatik 55 urteko Juan Ignacio Iribarren Arizkundarra  afusilatua izan zen, Etxalarreko Miguel Martin Iparaguirrekin batera.

Gerra basatia da! zakur gerra biurtu da, odoltzsua, afusilamentuak edonon badire (Baztandik kanpo aise gehiago). Orain arte bi bandoak, hartutako presoak  (kolaboratzaileak, soldaduak, alderdi kontrakoak, espiak…) edo borrokaldietan egindako prisioneroak , “Juizio sumarial” baten ondoren edo “justa represalia-ren” argudiaoarekin afusiltuta akabatzea normala da. Berezi gabeko afusilamendu hauekin akitzeko eta prisioneroak trukatzea sustatzeko (ez hilzearazteko) britaniarrak Lord Eliot enbaxadore gise bidali diote. Edward Granville Eliot, apirila hasieratik Nafarroan dago prisioneroen afera hori konpontzeko siñatzaileak bilatzen (hasieran Espoz y Minarekin), azkenian 24an Zumalakarregi generalak Artatzan (Valdesi gainditu ondoren) bildu eta Lord Eliot inglesaren aurrean “convenio Eliot” izenarekin ezagutuko den ituna siñatzen du. Valdes de Noriegak, apirilaren 27an Logroñon siñatuko du.

Elliot itunaren bidez, lehiakideak presoak hartzen eta zaurituak errespetatzen hasi ziren. Presoak elkar trukatzea edo bederen ez hiltzea lortuko dut itun hau, baita ere karlista armadaren nazioarteko onarpena izateko balio izan zuen…baina kompromisoa, bederen karlisten aldetik lehenengo hilabetetan soilik beteko dute. Tropa erregularreko  soldaduekin ituna aplikatuko dute…baina tropa frakoekin, hau da pezeteroekin! (txapelgorriak, urbanoak..) ez! ezta ere desertorekin edo liberal kolaboratzailekin.

Horrelako adibidea, ekainean Elizondoko Kuartelan (miserikordia zaharra, gauer egungo Beheko ikastola dagoen tokian zegoen eraikina, hortaz eremu hori “kuartelakozelaia” izenarekin zautzen da) gertatutako da.

Kuartela 1913an uholde famantuen ondore, Kuarteleko zubia uhoaldea eraman zuena ez da ageri. Kuartela ondatua ageri da 1912 sute bat sunsitu zuen.

1836ko Ekainan Elizondo liberalen eskuetan egon arren maiatzatik,  liberalen taktika berria jarraituz (armada Ebron hegoaldeko ertzean ezarri dute) kauartela usten ari dira. Kuarteleko nausia Oráa generalak, tropa gehienarekin Iruñara joan da, Elizondon Ramon Zugarramurdi arizkundarraren eskuetan utzi du eta berarekin 350 soldadu inguru ditu. Soldadu hauek erregimendu ezberdiñekoak dira;

200, Ourense kompañiako erregularrak dira, honen buru Jose Maria Cid komandatea da bertzeak, “pezeteroen ” bi konpañietan banatzen dira; Tiradores de Isabel II de Navarra konpañia, Franzisko Asura buru dena (exkarmiento haundikoa independezian gerran Minarekin ibilitakoa) eta Urbanoak (milizia). Bi errejimiedu hauek baztango eta inguruetako napar liberaleaz osatua daude)

Karlistak urbil dute, Iruritan eta Arriozen batallonak kokatu dute, bezain pronto karlisten erasoa espero dute. Gutti izateaz gain, munizioz eta janariz gaizki ornituak daude (Maiatzatik kuartela usten ari dira eta material guzia Iruñara eraman da). Pezeteroen artean bildurra eta izua pizten da, garaileak atratzea zalla da eta galtzekotan edo errendizen badire, karlistek… lepoa moztu edo afusilatuko diztuzte.

Ekainak 2ko ordu txikitan, “pezeteroak” (Tiradoreak eta Urbanoak) sublebatu ziren eta goizean kuartelatik lekutu ziren, haien aurrean beren nagusia, Ramon Zugarramurdi teniente koronel baztandarra zijoan. Kuartelan bere 200 soldadukin, Jose Maria Cid komandate galego erregularra gelditu zen.

Kuartelan, Gracian Etxegoien “pezeteroa” lokartu da, esnatzerakoan, konturatzen da bere errejimentuko kideak ez daudela, joan dira! dirudi gauan lo zegola jataz enteratu dela eta orain soilik galegokin Elizondon dago…eta karlistak Elizondoko atea joka! .  Erregularren komandanteari idei bakarra bururatzen zaio pezeteroaren bizitza salbatzeko; biboteak mozteko eta erregularren arropa jartzeko …eta abudo! zeren bereala kuartela karlistei errenditu behar die. (erratzuko kontuan irakurritakoa)

Grazian Etxegoien ez zuten “armetatik pastu”, zeren galegoak karlisten eraso bat aurre egin zuten eta Oráa generalak laguntzera iritsi artio “brabo” mantendu ziren Elizondo babesten. Ekaina 5an liberalak Elizondo utzi eta  Orárekin Iruñera joango ziren. Bertzealdetik Zugarramirdi teniente koronela Ainhoan babestu zen eta kuartela abandonatzeagatik gerra kontseilu bat izan zuen.

Ekainak 7 Karlistak berriz Elizondon eta Baztanen jaun ta gabe eta hauekin berriz fusilaketak eta “juizio sumarialak” bueltatuko dira…Uztailak 23an Juana Mª Ibero Jaitztarra (Salinas de Oro) afusilatua izanen da. Hogeitabigarrena eta lenengo andrea, urte bat geroxago urriak 28an Miguel Moriones 5.Batailonako sarjentua… eta ia gerra amaizerakoan, Bergarako besarkada ondoren, hitzarmen hori onartu ez zuten batilonak (Nafarroako 5.na, 11.na eta 12.na ) amotinatuko dire. Baztan-Bidasoa, Beratik Urdazubiraino, karlista matxinatuen eskuetan zagoen eta…anarkia, basakeria, arrapakeria, lapurretak nagusituko dira, amorrua, ikara ta beldurra zabaltzen dute. Baztanen dauden soldadu karlistak erotu dira eta beren ofizial “marotistak” fusilatuko dute, hoien artean irailaren 1an Erratzun, Ramon Ger teniente koronela eta Urdazubin irailaren 6an bere jenerala (Moreno)

erratzukokontuak-ballarena blog zoragarria

zumalakarregimuesoa .eus web horria

 

 

 

 

 

Read Full Post »

Napoleoneko bideak .

 

Baztango toponimian, bi bide badira “Napoleonen bidea” izen dutenak. Bata Gorramendi-Antsestegi  aldean Ezpeletatik Amaiurreraino gaten dena (Frantsek erabilia zuten bidea Konbentzioko Gerran Baztanen sartzeko) eta bertzia Beartzunen, Urruxka inguruan. Baita ere  Urdazubitik  Amaiurrera, Otsondoko lepotik barna doan bidea Napoleon bidea izenarekin ezagutzen da. Ahozko tradizioa dioenez bide hauetatik Napoleon ibili edo pastu omen zen. Napoleon bera pastu ez bazen arren, Fratzestadan barne pastu eta bazter hauetan ibili eta egon zena, bere armada (Grande Armée) izan zen.

“Armada Handia” edo Frantziar Armada Inperiala Napoleon Bonapartek zuen armada izan zen eta Frantzestada edo Frantzestea (1),  españolak “Independentzia gerla” izenarekin ezagutzen duten 1808 eta 1814 biztarteko  gerra da.

Beartzun inguruko Napoleon bidea. Argazkia Andasto19 Wikiloc.

Frantzestadaren jatorria 1807. urteko azaroan da, Frantziar eta espainiar armada aliatuek Portugal inbaditzen dutenean. Lehen tropa frantsesak, Frantziaren eta Espainiaren arteko muga Irunen gurutzatu zuten eta Espainiaren barrurantz abiatu ziren Portugalerako bidean, eta, beraz, Nafarroan zeharkatzea ez zuen biztanleen bizitza aldatu. Nafarroan Frantziarren presentzia 1808ko otsailean nabarmendu zen, D´Armagnac jenerala  2.500 gizon ingururekin Orreagatik sartu eta hilaren 9an Iruñera iritsi zenean. Prinzipioz, benetako aliatu gisa iritsi zen, baina gotorlekua (ziudadela) okupatzeko helburu ezkutuarekin (edozein armadarentzako funtsezko den defentsa-postua) etorri ziren eta hilaren 15ean, elurra zela eta elurrezko bolak medio, tiro bat bota gabe, soldadu talde txiki bat, ziudadelako zaintza-taldea harrapatu eta gotorlekua bereganatu zuten berehala. Iruñeko eta Donostiako gotorlekuen atzetik, Bartzelona, Montjuich eta Figuerasenak etorri ziren.

Apirilean Baionako abdikazioak gertatu ziren: Karlos IV.a eta Fernando VII.a erregetza uztera behartu ondoren, Napoleonek bere anaia Josef jarri zuen errege. 1808ko maiatzaren 2an frantsesen aurkako matxinada izan zen Madrilen (25 frantses eta 25.000 madrildar inguru hil ziren). Egun berean Móstolesko alkateek Napoleonen kontrako gerra deklaratu zuten eta horrela hasi zen Fratzestada. Maiatzaren amaieran, armada frantsesaren gehiegikeriak zirela-eta Nafarroako herri auntiz Diputazioari kezatuko dira. Ekainaren 1ean Lizarra franzesen aurka altxatuko da, eta ondoren, bertze altxamendu batzuk etorriko dira; Tafalla, Gares, Biana, Kasedan, Lodosan, Mañerun, Villafranca eta Tutera. Diputazio abuztuaren 30an Iruñatik alde eginen du eta Agredan, Tarazonan kokatu ondoren, azkenik  Tuteran finkatu da urriaren hasieran.

1808ko azken hilabeteetan, Iparraldean eta erdialdean frantsesak  jaun ta jabe dira, hegoaldean Espainiako armada erregularra oinik dago ( nafarroko ejerzito erregular bat sortzeko aleginak porrot egin dute), baina Tuterako guda (1808ko azaroaren 27) ondoren Nafarroa osoa frantsen eskuetan geldituko da. 1809ko lehen hilabeteetan, Nafarroan gerrillari taldeak sortuko dira baina ez zen izanen uda artio, Javier Minak, “el Estudiante”, bere partida sortu eta frantsesei gogor aurre egiteko , bertze gerrilla talde bilduko dituela eta “Corso Terrestre” izeneko boluntario-talde bat osatuko zela. Talde honek bere agindupean estruktura finko, organizatua, disziplinatua eta a uniformatua izanen du eta gerrilleroak “boluntarioak” bezala ezagutuak izanen dira (Voluntarios de Nabarra).

Nafarroako “Corso terrestre-ko” gerrilaria edo boluntariaren miniatura. Irudia Total War Wiki.

Nahiz eta Baztanen data haietan boluntario talde baten bat agertu (gehienbat aprobisionatzeko, jateko…) Boluntarioak Nafarro erdialdean aritzen ziren. 1811ko otsailako bortzan  boluntarioen 2., 3. eta 4. konpaniak (300 inguru) diru biltzen Baztanen ditugu. (Ramon Zugarramurdi arizkundarra buruzagi dela) aldi berean egun batzuk lenago Braun koronela frantsa sosa bildu zuen.

Frantsak Elizondon bere kaxerna Miserikordian (gaur egungo Kuartelekozelaia) dute (dirudi hasieran Sumusua etxean jarri zutela) (2). Gero eta gehigo tropa fratsak dator eta Elbeteko Jarola jauregia ere tropak gordetzeko erabiliko dute. Baita ere, Berroetan eta Amaiurren kaxernak dute eta Urdazubin ere. Elizondon  Louis Antoine Vaste Vite Goguet jeneralak (Brigadeko jenerala) ezarriko da

1812an  Napoleonek  Errusia konkistatzera abiuatuko da, hortarako Armada haundiko 50,000 soldadu aterako ditu Penintsula Iberiarretik eta mugimendu honek arnasa eman die aliatuei.  Wellingtonek eraso eginen du eta ti tau batean Espainako bi heren libratu ditu, frantsak Espainiako iparraldera bulkatuz.  Nafarroan Espoz y Mina jaun ta jabe da, (bere hiloba Xavier Mina  harrapatu zutenetik gerrilleroen buru da),  bortz batallón ditu eta “corsarion” ordez ia ia ejerzitu erregular baten generala da, hain zuzen “Division de Voluntarios de Navarra-ko” jenerala (1813an Mariscal de campo izendatuko dute). Franzetsen aurka ia ia Nafarroako zoko guzietan borrokatzen hari da! beno Baztanen ez, baino laster lehenbiziko tiroak eta hilak  hasiko dira. Frantsak zaurituendako Elbeteko Asko jauregia hospital gise erabiliko dute.

Uda aldera  frantsak Nafarroako kontrola galtzen ari dira eta Minaren gizonak; Sarasa eta Matias Ilzarbe kapitainak, Martin Saldias sargentua (gero kapitaina izanen da)… hemendik aintzin Baztango tropa frantsei maiz erasotuko dute; Irailan 20an Berruetako kaxernako 32 soldadu preso (bertze aunitz hila) hartuko dute, Abenduan gabonetan,  Otsondon,  Matias Ilzarberen konpainia (200 inguru)  11 preso (bertzeak hilak) hartuko dute.

1813an Frantsak beren kasernetatik atera gabe bizi ziren. Martxoaren 16an, Martin Saldias kapitainak, Irurita eta Ziga herrien artean pasatzen ari zen Frantsez posta militar eta haren eskolta erasotu zuten eta ekintza horretan  37 soldadu frantsa hil eta 35 preso hartu zuten. Apirilan Elizondon akuartelatuta zegoen  118. konpaniakoa “voltigeur” bat (elitezko soldadua) Elbete inguruan tiro batez hil eta komandantearen zaldia paseatzen hari zela ebatsi zuten… (3).

  Ekainako 2Ian Gasteizen Wellingtongo markesak zuzendutako armada aliatua frantsei garaitzen die eta José Bonaparte erregeak  Gasteitik Iruñera alde eginen du. Nafarroko hiriburuan, Frantzia aldera, alde egin behar dutela erabakitzen dute, baña Iberiar peninsula osoan sakabanatuta dagoen eta Iparralderantz joaten, sahiatzen hari den ejerzito frantsa, Iruñan biltzea espefro duted, horretarako hiriko gotorlekuan, 3.500ko guarnitzioa uzten dute. Lan horretarako, gero Baztanekin zerikusi haundia izango duen d’Erlon Kondea gomendatuko dute. Ekainaren 25-eko gauan  Espainiako Erregea, Jose I Bonaparte Iruña utzi eta , Almandozen barna 10.000 soldadue eta bere kortearekin hiruak aldera Elizondora iritsiko da.  Baztango hiriburuan 26ko gau pastu ondoren, goizaldean, Berara abiatuko da ta hortik (Bera aldean baita ere bada Napoleon izeneko bide bat) Irunera eta gero Donibane Lohitzunera.

Biztartean fransen bertze bi ejerzitoen hondarrak  Iruñara iritsiko dira. Hoietako bat, Portugaletik datorrena eta Reille agintepean dagona, Baztango bidea hartuko du. Bailara zeharkatu ondoren, Amaiurtik Urdaxera abiatuko dira otsondo barna (Napoleon bioetik). Hauek Urdaxen egon ondoren Irunera joanen dira Bidasoa ibaia defenditzera. Bertzealdetik bigarren ejerzitoa “Hegoaldekoa” (Andaluzia aldean zegona) Iruña Utzi eta Orreagatik “etxera” bueltatuko dira ( Inguru hontan ere “Napoleon bidea” izeneko bide bada) eta Donibane Garazin ezarriko dira. Iparraldeko herri honetan Uztailaren 12an, Soult generalak, gelditzen zen Portugal, Hego eta Penintsula Erdialdeko ejerzitoen agintea hartuko du eta bere unitatearenkin batera “Spainako Napoleondar” Armada berrie antolatuko du. Armada hori lau zatitan banatuko du; Eskuinean Reille (Bidasoan), erdian d’Erlon buru egonez (Baztan) eta ezkerrean (Orreaga) Claussel generala eta Soult berberaren unitatea. Guztiak pres izanen dute, Iruñan sitiatutako frantsei laguntza emateko.

Behe Nafarroan, Frantsak armada berrantolatzen hari ziren bitartean, Arthur Wellesley, Wellingtongo Marquésak, denbora izango du bere tropak Euskal Herrian barna zabaltzeko, Nafarroko Iparran ta Bidasoa-Donosti aldean, soldadu batzuk utziko ditu Iruñan ta Donosti asediatzen, hiri hoietako gotorlekuetan frantsak, oraindik gogor mantentzen direlako.

Soult bezala, Welingtonek bere soldaduak mugako pasabidetan kokatuko ditu. Ekialdean, Orreagan Morilloren espaniar “dibisioia”.. Ipar mendebaldean, Santa Barbaran, Beran, Dalhausenen 7º dibisioa eta erdian Baztan eta Alduides ibarretan, Hill-en 2º. dibisioa, Amaranteren portugaldarrak eta Campbell-en 2º. dibisioak egonen dira. Hill-ek bere “kuartel jenerala” Elizondon ezarriko du eta William Stewart generalaren ardurapenean Baztango sarrera  edo gerra liburutan zauzen den bezala “el paso de Mayas” (Alkurrunz eta Antsentegi mendiarteko pasabidea) zainduko du.

Uztailaren 25an Frantsak Hegoaldean sartuko dira. Goizeko 9:00tan d’Erlon-en gizonak Antsetegira urbilduko dira eta Pringle ingles
Brigadarekin topo eginen dute. Egun guztia lur eremu horretan borrokatzen egon ondore, ilunabar aldera Inglesak, atzera iten dute Elizondora abiatuz, ta han, dena bilduz, Iruritan babesten dira. Amaiurreko batallan, 6 mila inglesetik 1.484en “baja” izanen dute ( hilak eta zaurituak) ta d’Erlon-en 20.000 frantsetatik, uste da 2.100 “bajak” izan zuela Baztango inguru hortan. Antsategi eta Alkurruz biztarte, paso luze hortan Hill-en soldaduak zeuden eta “el paso de Mayas” izeneko batallaren tokia izan zen.

Artilleriakomunoa harrespila. Izena dion bezala toki hontan “Paso de Mayas” kontrolatzeko zihurhauniz inglesak artilleria pieza bat ezarriko zuten
Lekua MEATZETAKO kaskoa izena du. Argazkia Pello San Millan.

Biharamunian napoleondarrak Otsondotik jautsi, gaur egungo Napoleon bidea izena duen bidetik Iruritara iritxiko dira eta utsik dagola ikusita harrituta geldituko dira. Hill-en gizonak Belateko bidea hartua izan zuten eta Iruñera alde egin zuten. Wellingtonek, (frantsak sitiatzen Donostian zegola) Hillen eskapoz berri izan zunean, aserre bizian patuko zen eta zahartzaroan bere biografian idazterakoan, hori izan zela Independentziako gerran izan zuen huts bakarra! aipatuko du.

D’Erlon-ek, Hill-i arrapatuko zion Lizason eta berriz, bi indarrak neurtu ziren eta baita ere berriz, frantsak garaile ateraz. Guda hontan hilen aldetik, 1000 izan ziren inglesak eta 800, Napoleoneko soldaduak. Baino Lizasokoa ez zun haunitzetarako balio zeren Soulten ejercitoa (Orreagatik sartu zirenak) Sorauren topo eginen du Inglesekin (Pirineoko bataila izeneki zauzen dena) eta honetan bai inglesak aterako dira garaile. Hori Ikusita, Soult porrota galanta izan dula Soraure-nen, D’Erlon-ek etorri den bidetik atzera inen du eta Baztanera bueltatuta, batzuk Amaiurtik alde egin duten “Frantziara” eta bertze batzuk, Beartzundik Alduidesera! Napoleon bideetatik, doike!…

Mila zortzi ehun da hamahirur urte,

Bonapart Frantzian enperadore;

española ere luzatu gabe

Pariseko giltzekin juan laiteke…

Bertsoa Francisque Michel’en Le Pays Basque liburukoa (Paris, 1857) eta Antonio Zavala bildutakoa “Frantzesteko Bertsoak” bildumarako (1991)

P.D (1) “Frantzestada izena da Antonio Zavalak hegoaldeko euskaldunetan, herri-kantutegietan, jaso duen izena, gaztelaniaz eta beste hizkuntzetan izen desberdinekin ezagutzen dena Independentziako Gerla, Penintsulako Gerla, Espainiako Gerla eta baita ere Gerla Nazionala eta Gerla Herritarra izendatu dutena (…)”. LARREA MUXIKA, Jose Maria: Euskaldungoa erroizturik. Iruñea: Pamiela, 1994. (Wikipedia).

P.D (2) ..Elizondon finkatu direla eta bere kaserna han jarri, lehenik Sumusuan eta gero Miserikordian…Erratzuko kontuak bloga.

P.D (3) Erratzuko kontuak bloga.

Post hau iteko erabili dira urrengo material

Frantzesteko Bertsoak. Antonio Zavala. Auspoa. 1991

 Guerra de la Independencia . Gran Enciclopedia de Navarra

Carlos Canalesen “breve historia de la guerra de la independencia” liburua, Nowtilus S.L. 2006.

Baztan eta Frantzestea. Erratzuko kontuak bloga.

www.peninsularwar.org web horria. (Amaiurko batailaren deskribapena, inglesez dago)

http://remilitari.com web horria.

Navarra en la Guerra de la Independencia. H. de Oloriz. 1910. Google books.

Read Full Post »