Juan Tomas eta otsoa.

Berroetako Mendekoste bestetan ia ohikoa den “konkistadoren” desafioa izan  dugunez ( xaloatelebista.com-en ikus daiteke), normalena huntakoan baztandar konkistatzaile baten istorioak edo biografia ekartzea izanen zen. Baña plazaratzen dugun kontakizunan, konkistatzailea beharrean, berruetar artzai-pilotaria dugu eta asto lasterketa ordez, desafioa, laxo partide bat da…edo agian! inguruko otsoak bukatzea?

Gertakizuna, Mariano Izetak  “Baztango kontuak“ liburuan biltzen du.  Liburu hortako” Otsoak Baztanen” izeneko artikuloan, zihuraunitz  Baztanen izan den azken otsoaren harrapaketa kontatzen digu. Pasarte bitxi honen data falta arren, Mariano Izetak komentatzen du aspaldiko kontu bat dela, ez dakitela noiz  (ehun urte bai seurik, dio) gertatu zen baino bai Berroeta inguruan gertatu zela.

Berroeta (Elizatik ateratako argazkia). Irudia Pello San Millan.

Berrotakoa dugu Juan Tomas Inda artzaia, Indak  bere artaldea Uzterketako Lepoan zeukan. Denbora hortan eta inguru hoietan bai omen ziren otsoak eta Uzterketako lepoa, otsoen pasabidea omen zen. Jakiña denez  otsoak  sarraski izigarriak egiten  zutela artaldetan eta ardi aunitz galtzen ziren.

Juan Tomas artzaia izanez gain, pilotaria ere zen eta Ibañetan dagoen Pilota soro zelaian, laxoan jokatzen zuen bertze artzaiekin. Egun batez Urri aldera,  Berroetan izan zen desafiozko partide bat, lau berrotar bertze lau baztandar kontra (bertze herrietatik oberenak bilduz) arituko ziren. Juan Tomas bere herria defendatuko zun eta larunbatean etorri zen etxera biharamunian partide jokatzeko. Baña artaldea bakarrik utzi behar zuenez etorri baino lehen, Uzterketan otso-artea (tranpa) patu zuen. Larunbata arratsean otso bat erori zen hartan eta igande goizean artzai lagun batek otsoa ikusita artean harrapatuta, bizkor jeitxi zen Berruetara Juan Tomaseri kontatzera. Partide jokatzen ari zen eta akitu bezain pronto, otsoarena kontatu zion. Lagun batzuk bildu ondoren eta sataiak eskuan harturik abiatu ziren Uzterketa aldera eta han aurkitu zuten otsoa hanka batekin arrapatuta eta atxikike hasia zen bernalzaña moztu nahian. Gizonak hori ikusita, satai ukaldika, indar guztiaz eta zanpaka aritu ziren, otsoa hil zuten arte. (“Otsoak Baztanen” artikulotik kopiatua)

Otso hura izanen zen, hain zihur, Baztanen  harrapatutatako azken otsoa edo behinpin ezaguzen duguna.  Garai haietan Juan Tomas pilotari famatua bai zenenez  gertatutakoa ti-ta batean zabaldu zen bailaran eta Baztan osoan kontatu zen xelbrekeri eta “trebetasun” hori. Famatua zenez erran behar bere izenian bazirela bertsoak eta denbora hartako bertso batek horrela dio:

Berroetako Iturralde

galtza-purdi lazo

Balkarlosen sakiak

botatzen ditu paso.

 Post hau iteko erabili den materiala:

Baztango kontuak  ( Bilbao Bizkaia Kutxa, 1999) Mariano Izeta Elizalde.

Read Full Post »

Azken otsoa.

Otsail hitza, dirudienez, “otso” eta “hil” hitzen batuketatik dator; beraz, otsoen hilabetea erran nahi omen du. Otsoa antzina-antzinatik ehizatu izan du gizakiak, guztiz galtzeraino ere. Abeltzaintza hain jarduera garrantzitsua zenez, gizakiak animalia arriskutsutzat ikusi izan du otsoa, bere azienda hiltzen ziolako (ipuin eta kontakizun zaharretan gizakiei ere eraso egiten dien animalia gaizto eta zital gise agertzen da).

Zinzelatutako otsoa Iratxeko monastegian

Notiziak diotenez Nafarroan ehiztatu izan zen azken otsoa 1914an Andia mendiloerroan izan zen ( aizakia, abeltzainei kalte haundiak egiten ari baizen). Baina dirudi 1925-1930 bitarte Urbasa, Andian eta Aralarreko mendietan, baten bat ikusten jarraitu omen zuten.

Baztanen data zehatz bat ez dugu, baina bai dakigu 1813an Martin Francisco Ariztiak iruritarrak, zazpi otso-kume Azkorrobietan (Baztan-Bertiz-Etxalar tartean) harpatu zituela (1). Hori aparte,  Mariano Izetak Baztanen ehizatutako azken otsoaren kronika edo istorioa, “Baztango kontuak” liburuaren “otsoak Baztanen” izena daukan atalan kontatzen digu. Mariano Izetak komentatzen du aspaldiko kontu bat dela, Berroetan gertatua zela baino ez dakitela noiz, baina… ehun urte seurik bai! dio Marianok (liburua 1999 argitartua zen , ehun urte gibelat?)

 Berroetarra Juan Tomas Iturralde Inda artzai zen, eta bere artaldea, Uzterketako Lepoan zeukan. Denbora hortan bai omen ziren otsoak eta Uzterketako lepoa otsoen pasabidea omen zen. Otsoek sarraski izigarriak egiten omen zuten eta ardi aunitz galtzen ziren.

Juan Tomas artzaia izanez gain, pilotaria ere zen eta Ibañetan dagoen Pilota soro zelaian, laxoan jokatzen zuen bertze artzaiekin. Egun batez Urri aldera, bazen desafiozko partide bat Berroetan, lau berrotar bertze lau baztandar kontra (bertze herrietatik oberenak bilduz). Juan Tomas larunbatean etorri zen etxera biharaminean partide jokatzeko. etorri baino lehen Uzterketan otso-artea (tranpa) patu zuen. Larunbata arratsean otso bat erori zen hartan eta igande goizean artzai lagun batek otsoa ikusita artean arrapatuta, bizkor jeitxi zen Berruetara Juan Tomaseri kontatzera. Partide jokatzen ari zen eta akitu bezain pronto, otsoarena kontatu zion. Lagun batzuk bildu ondoren eta sataiak eskuan harturik abiatu ziren Uzterketa aldera eta han aurkitu zuten otsoa hanka batekin harrapatuta eta atxikike hasia zen bernalzaña moztu nahian. Gizonak hori ikusita, satai ukaldika, indar guztiaz eta zanpaka aritu ziren, otsoa hil zuten arte.

Otso hura izanen zen, hain segur, Baztanen  harrapatutatako azken otsoa edo behinpin ezaguzen duguna , Juan Tomas pilotari famatua bai zen bere garaian eta Baztan osoan kontatu zen xelbrekeri eta “trebetasun” hori. Famatua zenez. erran behar bere izenian bazirela bertsoak eta denbora hartako bertso batek horrela dio:

Berroetako Iturralde

galtza-purdi lazo

Balkarlosen sakiak

botatzen ditu paso.

P.D. Sarrera hau 2009an egin zen baina 2017an eta 2019an gauze batzuk gehitu eta berrituak izan dira.

(1) Erratzuko kontuak blogatik atraia.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala:

“Baztango kontuak”. Mariano Izeta. Nafarroako Gobernua/Labairu ikastetxea. 1999.

Erratzuko kontuak bloga.

Read Full Post »