Zaragozan sortu arren, familia Baztandarra zuen. Gurasoak Juan de Borda, Zugarramurditarra (jaioterriz Azpilikuetakoa) eta ama María Ana Ugalde, Erratzuko Alzua etxekoa.
Arras gazte zelarik, 1752ko azaroaren 12an, Zugarramurdiko Juan Bautista Dutari eta Zueldegaray merkatari oparoarekin ezkondu zuten. Juan Bautistak 38 urteko seme-alabarik gabeko alarguna zen eta Joakinaren aita bezala, Zugarramurdikoa zen eta baita jatorria ere, Azpilkuetan zuen, hai justu Azpilkuetako Dutari etxean.
Bikotea Madrilen finkatu zen. Hiriburuan. Juan Bautista Dutarik bere negozioak zituen, aspalditik sektore pribatuko merkataritzan aritzen zen, eta banku-etxe bat berriki sortu zuen. XVIII. mendeko gorte inguruan ibiltzen ziren Nafarroako negozio-gizon (batez ere, Baztandarrak ) artean ibiltzen zen.
1783an senarrak, testamentuan, bere ondasun guztiaren jaraunsle, Joakinarekin izandako seme bakarrari, Vicente Dutari eta Borda izendatuko du. 1785ean, semeak Domingotar ordenean fraide gise sartu zenean jaraunspen handiari uko egin zion eta eta ondasun guztia Joaquina Nikolassa Borda ama eta alargunaren aldekoa izan zen. Semearen pausoak jarraituz, 1786an Joakina Borda, Madrileko Santa Katalina de Sienako domingotarren komentuan sor Joaquina Benita de la Cruz izenarekin sartu zen.
Joakina Bordak, komentuan sartu aurretik, ia hamar milioi errealen herentziari uko egin zion. Testamentuan, sos hoiek, pertsona, komunitate, komentu, fundazio, “obras pias-en” ( kapital baten dohaintza gizartearen babesik gabeko sektoreei laguntzeko bideratua; umezurtzak, alargunak, doterik gabeko dontzeilak eta behartsuak) eta bertze antzeko helburuendako erabilitzeko zehatz-mehatz idatzita utzi zuen.
Horrez gain Joaquina Bordaren testamentua dioenez, ” berak egiaztatu ahal izan duen bezala, senar zenaren jaioterriko miseria handiaz jantzita dago, bai eta bizilagunena ere“, ondasunaren %10 Zugarramurdi herriarendako izanen da. Diru horrekin, “espiritutasun bultzadarekin” eta “kristau errukitasunaren medioz” , hainbat lan (obra pias) eginen dira Zugarramurdin.
-Testamentua egiterakoa ia eraikita eta zati batean altzariz hornitua zegoen Ospitalea eta komentua. Urtean ospitala hamaika mila erreal belloi jasoko ditu. Ospitala, gaur egun Sorginen Museoa dagoen eraikina zen, Indaburua.
– Bi eskola, bata mutikoentzat eta bertzea neskendako, egunean zortzi eta sei erreal belloi, hurrenez hurren.
– Zugarramurdiko seme batendako, betiko beka bat Iruñeko San Juan Bautista ikastetxean edo hiri bereko mintegian.
-Urtean bi mila errealeko dotazioa herriko parrokia-elizarako. fabrikarako. Senar zena bizitzen zenean, bikoteari esker zimenduetatik ereiki izan zena.
– Kapilautza iraunkorra, bortz mila eta bortzehun erreal urteko errentarekin (errentan jartzen zen diru-kopurua, eta bere irabaziekin arima salbatzeko mezak ordaitzen ziren).
Hamabortz mila erreal Elizondoko miserikordia etxerako (zaharretxea).
Baita ere, senarraren sortexea “Dutari”. Katalina Otsalde lehengusinari emanen dio eta Zugarramurdi bereko “Beskor” etxea, María Otsalde bertze lehengusuari emanen dio.
Lehen aipatu den bezala gaur egungo Zugarramurdiko Jasokundeko Andre Maria eliza Juan Bautista Dutari eta Joaquina Bordaren laguntzaz beraien zen lur eremu batean ereiki omen zen. Gainera ” antzinako eliza hondatuta dagoelako, Jainkoaren etxerako txikia eta zantar delako” (Joakinaren hitzak), erretaulekin, lanparekin eta bere nahierara beharrezkoak diren beetze gauza batzuekin apaindua izan zen.
Azkenik, Joakina Bordak aurreikuspen batzuk utzi zitun eta arrazoia edozein dela ere, Zugarramurdi herria suntsitu, desagertu eta hustuko balitz, Azpilkuetako herriak jasango zuen fundazioko sosa. Eta, gauza bera gertatuko balitz!… Erratzuko herriarendako izanen zen.
Nahiz eta 1793an Konbentzioaren Gerran barne, Saran kuartelatutako tropa frantsak, sutea eragin eta Zugarramurdi suntsitua izan arren, eta… apokalipsisa oraindik iritsi ez denez, Joakin Borda eta Ugaldeko “sosak”, Zugarramurditik ez dira atraiak izan!
Pos hau egiteko erabili den materiala:
Mujeres baztanesas en la corte (siglo XVIII). Gaspar Castellano de Gastón. Príncipe de Viana. 2011. LXXII urtea 254 zenbakia.
baztango haizegoa 