Oiztarrak eta bertze hargin batzuk.

Baztango haraneko eliz aunitz estilo errenazentistakoak dira (edo jatorriz, ziren) eta XVI. mendean eraiki ziren. Guztiek dute antzeko eredu arkitektonikoa oinplanoari, altxaerari, estaldurari eta kanpoko egiturei dagokienez, eta Nafarroan garai hartan eraikitako tenpluen berezko ezaugarri formalak dituzte.

Baztango eliza errenazentista horiek bertako maisu harginek egin zituzten, harriaren lanean adituak, hareharri arrosazeozko (harri gorrie) harrobiak dituen harri lan tradizio handiko eremu bateko arginak ziren. Eraikuntzako profesionalak, koadrila ibiltarietan taldekatuak, maisuak, ofizialek eta ikastunek (mutil) osatuak, eta familia bereko hainbat kide aurkitzea ohikoa zen, ogibidea normalean gurasoengandik seme-alabengana pasatzen baitzen, edo osaba-izebengandik ilobengana.

Baztandar artisau klan emankorrenetako bat Oiz familiarena da, XVI. mendearen erdialdean buru Pedro de Oiz zuena (1580 zendua). Pedrok, Irurita, Arizkun, Lekaroz eta Zigako parrokietan lan egin zuen, eta azken enpresa horretan Martin de Oiz semeak lagundu zion. Hala ere, harginen “dinastia” honetako kiderik nabarmenena Miguel Oiz gartzaindarra izan zen. Miguel aipatutako Pedroren iloba zen eta Arraioz (1568), Arizkun, Goizueta, Zubiri, Berroeta, Eugi (1581) eta Gartzaingo parrokietako harri lanetan parte hartu zuen eta hil ondoren Juanot eta Juanes semeak jarraitu zuten.

Gartzaingo san Martin eliza. Argazkia Pello San Millan

Bestzalde, Pedro Oizen suhia zen Martin Urrutiak (1596 zendua) Arizkungo parrokia-elizako burualdeari, kaperei eta sakristiari ekin zien (1584), eta Iruritako parrokiako gangak egin zituen (Gerora, gaur egungo tenplu barrokoek ordezkatu zituzten). Halaber, 1580ko hamarkadan Zigako elizan hasitako obrekin jarraitzeko ardura hartu zuen, eta 1591tik aurrera Juan Urrutia semeak hartu zuen haren lekua.

Baita ere nabarmentzekoa da Juan Garaikoetxea eta Oiz, Elizondarra. XVI. mendearen amaieratik XVII. mendearen hasierara bitartean Nafarroan bere eraikuntza jarduera oparoa garatu zuen eta hargin aurrerakoi (abangoardista) izan zen; Eugi, Berroeta, Elbete, Eratsun, Gartzain eta Leringo Santa Maria elizan parte hartu zuen.

Baztango bertxe hargin batzuk izendatzeagatik, Juan Martínez de Leizagoyen nabarmendu behar da, Amaiurobrako Jasokundearen Elizako nabea eraiki zuena eta Erratzuko Juan de Goyaran harginak amaitu zuena, edo baita ere Erratzuko Pedro José de Iriarte hargina, 1773an kontratatu zutena mende batzuk lehenago eraikitako kanpai oktogonalen gorputza errematatzeko.

XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, Jose Ciaurriz “Joxe Argiñe” (goitizena zuena) dugu, eta haren senideak izan ziren Santos eta Polikarpo Ciaurriz. “Joxe argiñak”  1901an 10 metrotako harriz landutako gurutze bat zintzelatuko du Legate kaskoan patzeko (atorrizko gurutzea). XX.mendearen 20.hamarkadan Baztanen arras ezaguna zen Martin Zabaleta hargin Berruetarrak Amaiurko jatorrizko monolitoa zizelkatuko du.

Mende berean ere nabarmendu ziren Silveiro Sobrino hargiña elizondarra, José Lorenzo Rementegi Berroetarra, eta Bautista Soule Arizkundarra (bere aita Juan ere zen hargiña). Azken honek Ostiztarrak bezala ogibidea gurasoengandik seme-alabengana pasatu da eta bere ondoren Cesáreo Soule eta honen semeak Albaro eta Biktor jarraituko dute.

José Lorenzo Rementegi berroetrrak zinzelatutako harri bitxia. Berroeta. Argazkia al monte,¿para qué? blogatik hartura dago.

Gaur egun Souletarrekin batera, Elizondoko Mitxelena edo nik berbera (ogibidez hargiña naiz) harria eta armarriak zinzelatzen segitzen… dugu.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala:

“Los artífices: los maestros canteros baztaneses“. Las iglesias del Renacimiento en el valle del Baztan. María Josefa Tarifa Castilla. Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro. Universidad de Navarra.

“Estructuras arquitectónicas“. Las iglesias del Renacimiento en el valle del Baztan. María Josefa Tarifa Castilla. Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro. Universidad de Navarra.

“Las cuatro estaciones en el Valle del Baztan” (Diario de noticias, Baztango Herri Unibersitatea. 2006) Lander Santa Mariaren liburua.

Read Full Post »

Baztango katedrala.

Zigako herria Saioa eta Abartan mendiek inguratzen dute, eta Almandoz, Aniz eta Berroetarekin batera Baztango Basaburua eratzen du. Zigan atentzioa ematen duen lehen gauza, eta ez da gutxiagorako, San Lorentzo parrokia-eraikin ikusgarria da, goi-goian eraikia, haraneko buru bezala lehentasunezko egoeran. Bere bikaintasunagatik, “Baztango katedrala” bezala ezagutzen da.

Eliza honek gurutze latindar formako oinplanoa du, baztango harri gorrizko harlanduz egina, eta herreriar estiloko lerroak zorrotzak ditu. Bere eraikuntza datak, 1593 eta 1603ak dira, nahiz eta lanak hamarkada batzu lenago hasiak izan.

Zigako herria. Argazkia IRANTZU PASTOR. http://www.urarenbailarak.eus

Fabrikaz Pedro de Oiz hargina, (Gartzaingoa jatorriz), eta bere seme Martin de Oiz arduratu ziren eta 1570eko hamarkadan bertan lan egin zutenak, 1580tik aurrera Martin Urrutiak hargiña ordezkatuko die. Miguel de Jauregi abade berriaren etorrerak, Zigako erretorea eta Baztango artzapeza (arcipestre) zena beharrezko dirua aurreratu zuen eta bultzada handia emanen zion elizako lanei.

 1591tik aurrera Juan de Urrutia aurreko maisuaren semeak hartu zuen obra eta diseinu berri bat eman zion ( herrerismoa, Juan de Herrera arkitektoarena). Eliza, bere zatirik handienean, 1603ko abuzturako amaitua izan zen. 

Elizak estilo klasizistaren berezko ildoa du, XVI. mendearen azken herenean penintsulako lurralde osoan zabaldu zena; El Escorial monasterioarena (Juan de Herrera ereikia).

Fatxada idulki batean bermatzen da, eta horren gainean erdiko gorputza altxatzen da. Erdi puntuko bortz arku ditu eta erdikoa sarrerari dagokio, honek “Toskanako ordeneko” bi zutabe errealdoiez banatuta dago. Goialdea, berriz, harri gorrizko harlauntza bortz leiho zuzenek zulatzen dute. Ordena erraldoiko gorputz honek,  zerrenda apaingarri (friso) batekin erdiko gorputza eta gaineko frontoi triangeluarra banatzen du.

Mendeetan zehar, tenpluak lan berriak jasan izan ditu. 1783an, fatxadak gaur egungo itxura hartu zuen. Horretarako, sarrerako eskailera handia egin zen, eta alboetako arkupeak lehendik zegoen eraikinarekiko simetrian gehitu ziren. Hori guztia, Santos Ángel de Ochandátegui arkitektoaren proiektuaren arabera. Pedro de Arraurrechea obra-maisuak egin zituen obra horiek, eta kostua 37.128 erreal eta 29 mirarira igo zen. Obra horiek, hain zuzen ere, Guatemalatik, Fermin de Ayciñena bidali zituen. Gaur egungo dorrea 1823koa da zeren XVII. mendeko hasierako dorre 1821ean tximista batek hondatu zuen eta inguratzen dion balaustrada ere XIX. mendean konpondua izan zen.

Barrukaldean, eraikinaren berezitasun ba,t burualdeko gangetan dago. Absidea Iraulitako maskor galloidunaz batez estalita dago (ez da bakarra Baztanen).

Argazkia dondeviajamos.com. Uranzu

Erranairu zaharra dion bezala, San Lorentzo jaun santu, esku batian sua ta bertzian ura! Hau da, bat eta bertzea eta historia eta dokumentu historikoaz gain San Lorenzo elizari inguru bitxikeri aunitz bada.

Aipatu den bezala Zigako elizako elizaurrea San Lorenzo de Escorialaran oinarrituta dago (estilo herrerianoa). Eskorialak 1563-1584 urteetan egin zen eta jakina da monastegian, otoiza egiteaz gain, astrologia ta astronomia ikertzen zela eta baita ere alkimia lantzen zen, jakintasunaren templo berria izanen zen, Salomon-en templuaren kopia. Bi elizak, izena berdiña eta itxuraz gain (estilo berberagatik); bortz arkuak, zutabe toskanar borobilak, frontoia…gauz bitxiak ditu.

Zigako Eliza alderantziz ereikia dagola da. Bertze Eliza guztiak bezala plazara begirtzen du edo plazatik, ataria ikusten da bortz arku hoiekin, baina elizaurre edo atari horretan sarrerik ez dago. Elizan sartzeko  alboko pasabidetako gibelekoldian dauden atetik sartzen da  eta sartzerakoan konturatzen zara alderantziz dagola , absidea eta aldarea bertze norabidean daude,  hau da elizaurrean edo fatxada nagusian daude, arraroa eta bakarra egiten diona.

Barrukoaldean  bertze bitxikeri bat aurkitzen dugu, aldarean dagoen retabloan, masonen sinbolojia aurkitzen ahal da, konpasa eta eskuadra ta bertze ikur masonikoak argi ageri dira. Masonak, “maestros canteros” (argiñak), unibertsoko eraikitzaileak…ziren eta dira, eta Baztango eliza bitxienan, Salomom temploaren kopia txikian (Eskorialan oinarritua) aurkitzea benetan bitxia da, edo…. Kasualitatea?. Ba bai, kasualitatea zeren retablo hori, Iruñako San Nikolas elizan zegoen 1713. urtetik, enkargatu zutela eta 1904an Zigako elizara eraman zuten.

Misterioa edo ez, masoned eta “arginen” sekretoa edo jaikintasunik sillar eder hoietan gordetu edo ez Zigako San Lorentzo eliza, Baztanen dagoen eliz ederrena, zoragarriena eta harrigarriena da! hortaz Baztango katedrala.

Sarrera hau egiteko erabili den materiala:

“Diccionaro Histórico biográfico del Valle De Baztan“  (2002) . Agustin Otondo Dufurrena.

Las iglesias del Renacimiento en el valle del Baztan. Iglesia de San Lorenzo de Ziga. María Josefa Tarifa Castilla una.edu.

Ziga. Gran Enciclopedia de Navarra.

Read Full Post »