Urriak 2012.
Pasaden astean (irailak 21an) Iruritan, Jon Maiaren “Gazta zati bat” dokumentala bota zen. Lan honek, Idiazabalgo Nazioen Mundua (duela urte batzuk Goierrin sortutako mugimendua da, eta Euskal Herria eta nazio guztiek duten erabakitzeko eskubidea aldarrikatzea, helburu du) herri mugimenduaren ekimenak azaltzen ditu.
Gazta Zati Bat dokumentalak euskal gatazkaren gaia era berritzailean aurkezten digu: gertakizun handien hurbileko begirada eskainiz, historia handia letra txikiarekin kontatuz, gertutasunez, intimismoz, umorez… Giza faktorea azpimarratzen du eta historiaren eta albisteen kronika estereotipoetatik aldentzen da. Iragan gatazkatsua eta iluna atzean utzi eta aurrera begira era positiboan jartzen gaituen istorioa da Gazta zati bat.
Dokumentala gasna (gazta baztaneraz), munduaren metafora bezala ikusiz euskaldunok gure zatia nahi dugula azaltzen du. Istorioa, bere gasna mundu osoan ezaguna den Euskal Herriko herri txiki batean hasten da, Idiazabalalen. Filmean, Idiazabalgo Luis Katarain artzaina gazta lehengo erara egiten du, berak irudikatzen du herri honen existentzia milenarioa, atenporala, betidanik hor egon dena. Zortzi mila urte dira gizakiak gasna egiten duela lur hauetan. Hemengoak gara, hemen gaude eta hori, artzaina eta gasna irudikatzen du!
Dokumentala ikusi ondoren eta blog honekin lotu nahian (bloga txobinista! Baztan buruz soilik tratazen bai du), aspaldin Lander Santa Maria kazetariari irakurritako gasnagintza inguruko bitxikeri batez, oroitu nintzen. Euskal herriko zoko zulo heze huntan, gure gasna ditugu eta gaur egun “industria” ederra bada. Bada ardi gazta eta behiena, ardiena, ibarrako larretan mendetan zehar hezitako ardi latxaren esne gordinaz egindako gasna, bada ekolgikoak, naturalak eta Idiazabal jatorrizko izendapenean sartuta daudenak, baitere batzuk Nafarroako Reyno Gourmet zerrendan bilduak, bada baserritan egitendakoak eta poligonoetan kokatutako gasnategietan, bada… bada ohiture, aspaldiko ohiture, Baztanen aspalditik bizitzeko modu bat izan dena eta ez dena galdu, artzantza eta gasnagintza…baña izan zen urte bat, kanpotik etorri zirela erakusteko eta gasna gehiago eta hobea iteko irakasteko.
Diario de Noticiasko artikuloa dio, gasna itea artzainen bizimodura lotuta zegola, ekoizpena urria zela eta kontsumoa mugatua. Gauzak horrela zirela eta hori aldatu nahian, Diputazioko bi funzionario edo teknikari, gasna hobea eta gehiago iteko formula irakasteko, Elizondon (Pilarko Ikastolara doan bidean) gasnategi-eskola bat ireki zuten. “Gasna-eskola” hasmentatik polemika izan zun eta berehala haren kontra denuntziak eta kexak agertu ziren.
Teknikariak zioten, eskolaren nahia baztango baserritarrei gasnaren “industralizazioa” (kopuru haundiago ta hobea) erakustea zela, baño baztandar batzuk aipatzen zuten foru langile horiek “soldata finkoa” zeukatela eta erakutsi baño gehiago, astean zehar gasna iten pasten zutela eta gasna hori salmentarako zela . Teknikariak defenditzen ziren baimenduta zeudela horretarako eta hobeto erranda, bere nagusiek aginduta Baztango artzaiei gasna egiteko modurik onena erakusteko, etorriak zirela.
Batzuen eta bertzen solasa gogortuz gan zen, eta salaketa baten siñatzailea zion; “Ez zuela zalantzarik baimenduta zeudela gasna iten erakusteko, ezta ere, ez zuela ezer irakastearen kontra“, baina bai, biziki protestatzen zun, gizon horiek soldata finkoa izanez gain, astean bortz egun gasna iten aritzen zirela eta ondarrian bere eginkizunak baztertuz (erakusteea), zuzenean Baztango gasna “industria ttikia” ustiatzen zutela, konpetentzia haundia izanez gasna iten ta saltzen zuenarentzat. Aipazen zun ere gasna hobea iten erakusteko, hamar edo hamabost litro esne erabiltzen ahal zela eta ez, egunero foru-langile horiek erabiltzen zuten ehun litro pasa horiek! kalte egiñez, benetan gasna salzeaz bizi zirenei.
Baitere enzun zen eskola hori ez zela beharrezkoa, zeren hor zegoen Lekauzko kolegioa, pentsatzen bai zen “gasna-eskolan” erakusten zuten formula Aita kaputxino edo kolegioko anai batetik atera izan zela. Gasna-maixuak babesten zutenak, ere baziren eta hauen defensatz erraten zuten: ez dela gauza bera gazta itea edo gazta ona egitea, “etxeko gazta, gaur ona izaten ahal dela, biharkoa erdi purdi ateratzen ahal dela eta biharamunian txarra!!. Beraz argi gelditzen zen formula bat izatea beharrezkoa zela, gañera “guztia ahalik eta zehatzena”, gasna bai Errazun, Elbeten, Almandozen edo Lekarozen iterakoan berdintsua izateko eta denak, “Baztango gasna” bezala, fabrikatzea eta saltzeko.
Eztakigu nola bukatu zen afera eskola itxi zuten edo ez, gasna-maixuek aberastu ziren edo ez, negozio aparte formula irakatsi zuten edo ez… baina, 40 urte inguru geroxago baztango bailaran 40.000 kilo ardi gasna iten eta saltzen da! on egin!!
Posta amaitzeko aipatu “Gazta zati bat” lana barne, bere webean, dokumentalaren bandako soinu kanta bat jausteko aukera badela eta animatzen da soinuarekin bideo bat grabatzea eta grabatutako guziak elkartuta bideoklip erraldoi bat eginen da, ekimenare izena “dantza zati bat” da eta Iruritarrek Juan Arbeloak grabatu eta editatutako bideo eder batekin parte hartu dute.
<p><a href=”http://vimeo.com/50812318″>Dantza zati bat – IRURITA</a> from <a href=”http://vimeo.com/user8488507″>Gazta zati bat</a> on <a href=”http://vimeo.com”>Vimeo</a>.</p>Post hau iteko erabili den materiala;
Diario de Noticiasko “la polemica del queso” artikuloa. Lander Santa Maria (2010).
www.gaztazatibat.eu/ webgunea. Dokumentalaren web horria.
baztango haizegoa 