Baztan bertso saio.

Elizondon,  2009ko Martxoaren 21an, Lur aretoan 38. Nafarroako Bertsolari Txapelketaren finala (azken urte hauek bezala) ospatzen zela Baztan eta Elizondo ain zuzen txapelketarekin duen erlazio estua ekarriko digu Haizegoak.

38. edizio hontan, 25 bertsolarik hartu zuten parte eta hoietatik lau baztandarrak izan ziren; Iñaki Aleman iruritarra, Bittor Elizagoien arraioiztarra, Jon Elizetxe gartzaindarra eta azken bi ediziotan txapeldunordea izan zen Jon Barberena elizondarra (hontan ere finalaera iritxi zen).

Baztandarren artean Bittor Elizagoien izan dugu txapelduna eta bi alditan gainera; 1994an eta 1999an eta bietan Lesakan. Baina ez da izan bakarra, 1936an, Lehenengo “edizioa” izan zena, garailea era Baztanen hazitako Juan Felix Iriarte “Berjinato” bertsolaria izan zen.

Juan Felix Iriarte Gainza “Berjinanto”

Juan Felix Iriarte Gainza “Berjinanto” 1912ko urriaren 1ean sortu zen Sunbillan, baina arrunt haurra zenean Iruritara etorri zen. Alduide aldean bertsuekin moldatzen hasi omen zen (hamasei urtetan hasi zen plazan kantatzen). Bankan Beronika Ospitalekin ezkondu zen eta emaztearen etxean kokatu ziren, Berjinanton (hortik goitizena). Seme bakarra ukan zuten, Adrien, haurrean adoptatu zutena. Eskolan ez zen iñoiz ibilia eta laborantzatik bizi izan zen. Sari andana bat irabazi zuen eta aipatu dugun bezala Elizondon Nafarroako lehenengo txapelduna izan zen. 1987ko otsailaren 15ean Bankan zendu zen.

Lehenengo Nafarroko Bertsolari Txapelketa, Euskaltzaleak elkarteak eta Elizondoko Euzko-etxeak antolatu zuten. 1936ko urtarrilaren 12an Elizondoko Antxitonea trinketean ospatu zen. Saio bakarreko txapelketa izan zen eta bertan 10 bertsolarik hartu zuten parte. Antolakuntza Elizondon kokaturik egonik, Baztan eta inguruetako ibarretara (Bidasoa, Ultzama, Baigorriko kantonamendua) zabaldu zen deialdia. Bertsolaritzan munduan zer erran ugari izan zezaketen bertze lurralde batzuetan (Larraun, Imotz, Leitza eta Goizueta aldea, adibidez) ez zen kasik haren oihartzunik izan. Bertzalde ere, txapelketaren figura bera “berrikeriatzat” hartu zuten bertze batzuek, eta uzkurtu. Azkenik, ideolojia karlista zuten zenbait bertsolari -eta ez ziren gutti orduko Nafarroan- ez ziren agertu “nazionalisten afera” zelakoan.” . Guzti hori kontuan artuta lehen urratsa emana zen jada eta Nafarroako Bertsolaritzaren aro berri baten hasiera izan zen,

Udan nazionalen altxamendua, guerra eta ondoren diktadura nazional-katolikoa etorriko dira, urte dexentez ez da Txapelketarik izanen.

60. hamarkadan txapelketaren bigarren aldia etorriko da, Príncipe de Viana erakundeko “Euskararen aldeko saila” itzalean Nafarroako Bertsolaritzaren piztu aldia teori zen. 1960tik 1966ra ospatu ziren txapelketak. Príncipe de Viana erakundearen aldizkaeiko Mariano Izetak txapelketako bertso saioko kronikak idazten zituen. Baita ere erakunde honen bidez, Marianok, Klemente Ezkurdia Gorriti-rekin batera eta baztandar bertsolarien laguntzekin ainbat saio antolatu zituzten Baztanen; Elizondon, Erratzun, Arizkunen…

Garaiko oberenak arito ziren urte haietan; Uztapide, Mattin, Xalbador… Azken honek aunitzetan erten omen zun:

– Nitaz berhartzen bazarete, Auzako kaskotik ohiu bat egin eta etorriko naiz !

1979an berriro bueltatuko da txapelketa eta hauek bai (gaur egun arte) Nafarroako bertso txapelketa izena eramango dute, finala urte hartan Lesakan jokatuko da eta Joxe Miguel Arguiñarena eskuratuko du txapela eta  txanda edo aldi berri hontan hontan Mariano Izetak 1986artio epai lanetan egonen da. Urteak pastu ondoren 2006an Elizondo hartuko du berriro finala, lehenengo txapelketa hortatik, 60 urte gerorago.

Post hau egiteko erabili den materiala:

Bersotzale.eus webguneko datu basea, Nafarroako Bertsolari Txapelketa (1. 1936). https://bdb.bertsozale.eus/es/web/aldizkakoa/view/515-nafarroako-bertsolari-txapelketa-1-1936

Juan Felix Iriarte. wikipwdiako wikia.

1936ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa. wikipwdiako wikia.

.

Read Full Post »

Nafarroa bizirik, Amaiurren.

ekiminaren irudia

2009ko otsailaren 1ean “1512-2012 Nafarroa bizirik” ekimena aurkeztu zen Amaiurren. Nafarroako Erresumako azken defendatzaileak Gaztelaren aurrean oroitzeko eta omentzeko herri-ekitaldietako lehena izan zen Amaiurkoa. Ekimenaren bertze proposamen bat Nafarroa estatu independentea zela eta Gaztelak 1512an inbaditu eta konkistatu zuela ezagutzea eta zabaltzea da. Argi eta garbi erranda, 2012an ez dago ja ospatzekorik!. Argi utziz gezurretan oinarritutako bertsioak zabaldu direla eta 1512koa ez zela Nafarroak nahita bilatutako inkorporazio edo itun bat izan, konkista bat baizik. 1512an gertatutakoa erresuma independente baten aurkako eraso bortitza izan zen, urte askotako gerra eta heriotza ekarri zituen erasoa. 2012an ez dago zer txaloturik.

Eguna herriko plazan hasi zen eta, jarraian, ehunka lagun Gazteluko muinora igo ziren. Hamaikak aldera jendez bete zen, mila inguru (auto batzuek Arizkungo Ordoki auzoan aparkatu behar izan zuten). Miguel Mari Ariztia Amaiurreko alkate ohiak eman zien hasiera ekitaldiei, lehenengo ongietorria eginez, eta gazteluaren defendatzaileak gogoratu ondoren, aurreskua dantzatu zen haien ohoretan, lore sorta bat eskaini zen, eta amaitutzat eman zen lehen zatia.
Monolitotik ttipi-ttapa herriko plazara jaitsi zen giro ederrean.

Migel Mari Ariztia Amaiurko alkate ohia eta Julia Rekalde Amaiurko alkatea. Argazkia Pello San Millan

Herriko plaza txiki geratu zen hainbertze jenderentzat. Bigarren zati honetan Petti kantari beratarrak Lauxeta bizkaitarraren “Amaiurko gaztelu betza” olerkietan inspiratutako abestia abestu zue. Ondoren Bittor Elizagoien eta Manolo Arozarena bertsolariek bertso ederrak bota zituzten eta haien atzetik politikariak igo ziren, hau da, ekimenarekin bat egin duten udaletako ordezkariak! Haien udalerrieik zergatik atxikitu dira ekimenara adierazi zuten; Lizarraldeko Villatuertako alkatea (hau izan zen atxikitu zen lehenengo udaletxea) , Baztango alkatesa, Gernikakoa, Baxe Nabarrako Lekunberriko alkatea Pascal Ourthiangue.

Azken honek (Iparraldeko euskara goxoarekin) historia eta gaurkotasuna parekatu zuen. Hasi zen erranez nola 1512an Fernando Katolikoaren armada Nafarroan sartu zen, Donibane Garazi konkistatuz eta Ahinize-Mongeloseraino iritsiz, eta nola gaztelarrek herri hori erre zuten eta nola urte batzuk geroago
Enrike”Zangotzarra” Labrit erregeak Ultrapuertos izeneko lurralde horiek berreskuratu egin zituen, eta Nola Nafarro txiki hori aske eta independentea izan zen, Frantziako iraultzak bere politika zentralista sartu zuen arte!. Baina Ahinize-Mongeloseko herri txiki hori borrokan ari dela gaur egun aipatu zuen, euskal gudariak segitzen dute euskal herriaren interesak babesten, herri hortan dagolako “orain” (2009an) epaitzen ari diren Laborantza gambararen bulegoak (txalo zaparrada hundi bat jasan zuen)

Gaizka Aranguren Nabarraldeko idazkariak ere hitz egin zuen. Euskal Herriko 50 udalek ekimenarekin bat egin dutela erran zuen, eta Mikel Lizaso ekimeneko kideak erran zuen 2012a ez dagoela ezer ospatzeko, Nafarroako erresumari bortizki eraso ziotela, ez zela inkorporazio librerik izan, konkista gogor baten ondorioz baizik, eta gertatutakoa ezagutzeko lan egin behar dela, jende aunitz oraindik bertsio ofizial faltsuan sinesten dutelako, hau da, erreinu kriastau lagun hoiek elkartu eta Espaina sortu zutela (espainako armarria).

Besta, txistuaren eta gaiteroen soinuarekin eta larraindantzaq batekin amaitzen zen. Besta egun ederra izan zen, eta eguna sentimendu mingots eta gazi horrekin hasi bazen (pintadeengatik) bazkalostean Amaiurretik sentimendu gozo batekin itzuli ginen.

Goitintin dagon bideoan, monolitoaren inguruan goizeko ongi etorriaren irudiak ikusten ahal dira eta Unamaren haize abestia enzun.  Gure bideo gehiago gure youtubeko kanalan ikusgai daude. Eskerrak Rikardo eta Aritz Arza anaiei bideoarengatik

Read Full Post »