Eskalapuinak.

Aste huntan Nederlanden egon den lankide batek hango eskalapuin pare bat oroigarri gise ekarri dit. Zautzen didatenak badakite gure etxean kriston afizioa badela traste zaharrak, ,tramankuluoak eta alako segapotoak etxeko atarian zintzilikatzea; gariak, pulupeak, aitetxi zurgiñaren tresneria, guatzeak berotzeko “zartain” antzeko horiek, garragardo “katiluak”… eta doike! eskalapuineak (eskalapoinak) ere bai, eta gañera egitazkoak! ez  oparitako hauek bezala, zeramika txurikoak (margotuak) direla ta.

Etxeko eskalpuin zaharrak.

Eskalapuinak zurezko pieza bat hustuz egiten den oinetakoa da, hainbat lurraldetako baserritarrek erabiltzen zutena. Gehien bat, zola zurezkoa izan arren baitere gomazkoak badire eta batzuk  larruzkoa ere. Etxeko sarreran zintilikatuta daukagun eskalapoiak batzuk, Ahetzen erositakoak dira eta bertziak, nik uste bertakoak direla, hauxe  da Errotaberekoak (gure arbasoenak).  Nahiz eta etxekoak izan, erran behar ez dutela iñoiz oin bazutan patuak ikusi  eta sabaian zoko batean urteak egon ondoren, gure aitak (gomazkoekin batera) egun batian zintzilikatu zituen eta ti ta  batean, baratzean ibiltzeko zapata zaharrak apaingarri moduko edergarri batean, bihurtu ziren.

Eskalapoiak joanden mendeko 50. hamarkada artio oinetako arras erabilgarriak eta arruntak (komunak) omen ziren. Normala zen beraiekin ibiltzea eta erraten da baserritakoak igandian herrira jausten zirenenan edo merkataure edo  ferietara…jausterakoan, eskalapoiekin jausten zirela eta ia herrian zeudenean bai ostatu batean edo hurbilean zegon aska batean ,eskalpuinak kendu eta “Igandeko” zapatak patzen ziren. Bitxikeri bezala aipatu, alako toki bat, Elbeteko Oñaska zen, eta hortik etorriko zitzaion tokiaren izena “oinen-aska” izan omen bai zen!

Eskalapuinen bertze ezaugarria zen etxeko nausia kalean zegola jakiteko, balio zula. Normalian etxe kanpoan erabiltzeko oinetakoa bai ziren etxeetako atarietan edo sarrera egoten ziren eta eskalapuinak  hor ez egotean edo ez ikustean normala izaten zen suposatzia etxeko nausia  (edo eskalpoien nausia) etxe barruan ez egotea baizik kanpoan!!

Erran behar eskalapoiak  Europa osoan (bederen nekazal-mendi giroan) erabiliak izan arren, akaso hiri gunetan arras ezezagunak izan direla eta norbati oinetako mota hauekin ikustean harridura edo txundidura pizten ahal zuen. Eskalpoiekin eta alako harritzearekin zerikusia daukan eta baztandar batzuek “pormedio” dauden bitxikeri bat bada. Istorioa etxean entzunda neukan baña denborarekin gertakizunaren protagonistaren izena ahaztua ere! Zorte onez, Agustin Otondo Dufurrenak bere “Diccionaro Histórico biográfico del Valle De Baztan” liburuan pasarte bitxi hori biltzen du.

Kontatzen dutenez ,1968ko Donistian ospatutako XXV. “iestas euskaras” (Donostiaco “centro de Atraccion y Turismo” antolatue) jaurdunaldietan barne, artisau erakustaldi bat izan zen eta erakusketa horretan, 83 urteko Juan Bikondo artisau  erratzutarra parte hartzen zun, eta hamar egunez Donostiako alde zaharreko Trinitate plazan, taloak eta marrakukuak (taloa edo artopile gaztakin) egiten aritu zen.

Azken eguneko goizean, Donostiako portu aldetik, bertze baztandar artisau batzuekin batera pasaietan zebilela; Erratzuko Domingo Etxaide kaikuegilea eta Arizkungo Pedro Zapata forjatzaileakin batera, pasadizo bitxi baten protagonista bihurtu zen. Juan Bikondok burruse (blusa) beltza eta  makile bat beztitzen zun goiz hortan. Bizkarrean zeraman makilan fardel bat zintzilikatue eta oinetakoz eskalupinak ere zeraman!! Bere janzkera zerbait harrituko zuen han zebilen hirisemei eta jaurdunaldietara hurbildutako azerritar batzuei, haunitz gehiago ta!

Kanpotar hoietako bikote bat, adiñeko baztandarrari gise horretan ikusterakoan arras harrituta, ze zapate mota arraro zeramala, galdetu zioten. Juan Bikondokin zeudeten bertze bi baztandar artisauak erran zieten, agureak zeraman zapatak, itsatsoa zeharkatzeko (gañetik) oinetakoak zirela eta tita batean hasi behar zela itsatso gañetik ibiltzen eta makilan zintzilikatuta zeukan fardelan, bide luze horretarako behar zuen janaria eramaten zula ere!.

Gauza da, arrotzak hainbat galdetu ondoren eta hainbat argazkiak atera ondoren, dirudi,  siñestu zutela gezurtxoa eta badaezpada bidaia hasi baño lehen, kafetxo bat hartzeko sosa eman zioten Bikondori ta guzti!!…eta guk jakin gabe eskalapuinak itsatso zabalak zeharkatzeko oinetakoak zirela!!!

Post hau iteko urrengo liburu edo webgunetik informazioa atra da.

Harluxet hiztegi enziklopedikoa.

Agustin Otondo Dufurrena-ren “Diccionaro Histórico biográfico del Valle De Baztan”  (2002) liburua.