Baztandar erdaldunentzat.

Idazten dudan tenore hontan, Azaroa 8ren (2011) azken minutuak dira eta orain dela gutti gauz bitxi bat irakurri edo gertatu zait/dut “aurpegi kuaderno”  izeneko sare sozial horretan. Fazebooken, blog hau bertze bizi paralelo bat dauka (baitere ttwterren), bertze bizi hori arras mugitua da eta hainbat “lagun” ditu.

Gaur, (azaroko 8a) egun hontan baño orain dela 401 urte Logroñon izandako azken auto de fe haundian izan zen eta errioxako hiriburuko plazana 11 zugarramurditar erre zutela ta, arratsaldean blogan afera hori buruz idatzitako guztia plazaratu dugu, postn esteka, informazio txikia…eta azkenik 11 zugarramurditar “errodunen” izena. Ez soilik izena baizik nortuku bizirik erre zuten eta nortzuen gorpuak (zeren batzuk ia hilik zeuden). Fazebokerra igo bezain laster lagun batzuk segidan erran zuten elkarbanatu behar zutela, baten batek baimena eskatuz ta guzti. Erran behar bai bloga (postak) eta bai argazkibloga crestive comons lizaenzia daukatela (hauxe da libre dago kopiatzea, aldatzea, elkarbanatzea eta abar, Hori bai, beharrezkoa da egilea aipatzea), baita ere fazebuken igotzen dudan guztia aske dago, bai kopiatzeko, elkarbanatzeko, jausteko, aldatzeko…bai ausnarkeak, idatzitakoa eta gehienbat argazkiak ( gañera uste dut legalki, sare horretan igotzen den guzia, Fazebukek bihutzen dela horen nagusia eta jabea).

Hori argi utzita, berdin zaidala gauzak hartzea (nik ere iten dut  hori) edo obe errana, gustatzen zaidala jendea hartzea eta elkarbanatzea, gaur ikusi dudana pixket mindu nau. Ez (eta garbi utzi nahi dut) hartzeagatik eta elkarbanatzeagatik edo aipatzea edo ez aipatzea ta guzti horregatiki, ez! horregatik ez! baizik profileko “lagun” batek lana hartu dula idatzitakoa erdaldunazteko!! . Idatzitakoa uste dut, ez zela beharrekoa itzultzea, ondarrian 11 “errudunen” izena eta urteak patzen zituen (explikazio txiki batekin) gañera ere!  bukaeran agertzen zen “gehiago ikusi” eta blogeko stekak zeuden tokian  gaztelerazko “ver mas” bezala  itzuli du eta estekak ez ditu patu (ilupe). Hori aparte erdarazko informazioa, bertze lagunen hormetan ikusi dut eta hauxe izan da mindu nauena! zeren lagun hoien artean, batzuk arras euskaldunak (eskuaraz bizitzea edo eskuara ama hizkuntza erabaki dutenak) izanez eta iformazio hori euskaraz egonez (beraiek jakin gabe, zihur nago) erdaraz patu dute eta horrekin erdarazko izulpena zabalduz.

Hau ikustean, nire barruan pena (txikia, baina azkenian pena) nabaritu dut. Orain dela 3 urte blogarekin hasi ginenean, bi ardatza segitzea erabaki genun, bata, Baztangoo (eta inguruko) historio zaharrak, bitxiak eta ia ia ahaztuak zabaltzea eta bigarrena, zabaltze horretan  eskuara erabiltzea eta hori guk, Elizondar haunitz bezala euskaraz jakin arren ia ia (urte haietan) erdaraz bizi ginela!!!.

Pena ttikia hori aparte, pena haundiagoa ematen nauena bi euskaldunak (euskaraz dakitena) erdaratz aitzea entzutea da eta hori aunitz ikusten da Elizondon eta Baztanen eta haunitzetan ere erdaldun horiek arras euskaldunak sentiarazten  dira eta gañera! batzuk harro daude euskaldunak izateaz eta jakiteaz…baña, erdaraz solasten dute, erranez, eske errexago egiten zaidala erderaz erratea, edo… haurrekin erabiltzeko ba, baño… zaharren eta kaxeroen gauza dela, eta halakoak entzun behar bere ama hizkuntza baztertuz!. Baño hau, normala ta harrunta izan da beti edo bederen aspalditik, bai Elizondon ta bai Baztanen!!

Argazkian Larreko idazlea. Argazkia http://www.enciclopedianavarra.com webgunetik hartuta dago, (Pregón, 1972).

Erdaldatasun honi buruz, (baztandar erdaldun) ia XX. mendeareren lehenengo hamarkadetan Pablo Fermin Irigaray Goizueta, “Larreko” nafar medikua eta idazlea, idatzi batean aipatu zun. Larreko (Pablo Fermin Irigaray Goizueta) 1869 Auritzen jaio zen (+1949 Iruña) eta gure eskualdean, Iruritan (baita ere Beran) mediku bezala aritu zen. Bere lana euskaldun jendearekin bete behar zuenez, eskuaraz alfabetatu eta eskuaraz idazten hasi zen. Gure Herria eta Euskal Esnalea aldizkarietan eman zituen argitara euskarazko lan aipagarrienak ta bere obra nagusiak: Topografía médica del valle de Baztán (1905), Naparra’ko erranerak (1926) eta Guía médica del intérprete de milagros y favores izan ziren. 1992an Euskal Editoreen Elkartea, Irigarairen artikuluak bildu eta bilduma batean argitaratu zuten. Bilduma Lekukotasuna izenburua dauka eta bere horrietan aistion aipatutko idatzia aurkitzen ahal da. Larrekok, artikuloari BAZTANDARRA-RI  izenburua patu zion, hortaz pos honen izenburua, “Baztandar erdalduneentzat“, zeren idatzi zaharra hori buruz doa eta doike!! merezi du irakurtzea.

BAZTANDARRA-RI (Pablo Fermin Irigaray Goizueta, “Larreko“)

Goan den aldian zure idazkiaren ondotik erran nizkitzun itzez, ez bide zinen goibeldu, asarre bidezkoak etziren ta.

Nik bezain ongi dakizu, Baztan alderdi pulit orretan, nolaz ari diren gisa guziz erdaratzen.

Alako aldi batez, orko bordariek daukaten ikastetxe batean, ezpairik gabe (sin dudar) antxe bilduak zauden buruzagiak erabaki zuten erdaraz bear zirela irakaskunzak.

Ikastetxe artan biltzen ziren umeak erdaritzik etzakiten.

 Bilkuran, irakaslea ez bertze guziek zioten erdaraz egin bear zirela, eta bordariak baietsi zuten bozik, ustez erdaraz mintzatzen ikasiko zutela eken umeak, orixe baizen eien asmo bizia.

Irakasleak ikusi ondoan ja bat aitzinatu etzitekela, leen ikastaroa bakotxari bere eleaz egin bear delakotz, aren iritzia deusetzat bota zuten gañerakoek eta ok etziren gero, nola naiko gizonak.

 Euskeldunen artean geienek uste dute euskaraz ez ditekela yakintsun izan, eztaitekela yakindurik irakasi. Betiko astaputzak, euskeldunak!

Buru gogorrekoa bear da gero alako agintza emateko.

 Emagun (supongamos) Baztango alkate jaunak, bordari bati nai diola zerbeit adirazi, yakinaraziko ote dio erdaraz? Gauza bera litzeke umeak yakin bear dutena chinoz egitea.

Ez gero erran bordariek diotena, «guk nai dugu gure umek erdaraz mintzatzeko ikasi dezaten». Ori ederki dago, baño ezta bidea; gisa ortan bizpairur urtez eskolaratu eta azkenean zer dakite? erdararik beñipein ez eta eken gogoak argitu dituzte leen ikastaroko ikaskizunez? Ez dut uste.

 Aixkide maitea, barkatu, baño Baztanen asko dire beren mintzoa baztertu nai dutenak.

Iragan astean, adixkide beroenetarik batek auxe erran zatan: «Orai duela zenbeit egun, muga ondoko erri koxkor baten geltokian edo estacioan oartu nintzan; barne artan etziren lau andre, iru yauntzi arrontez, bat aundi gisaz eta gizon gazte, tratulari antzedun bat baizik.

 Sartu bezain laster asi nintzaion gazteari galdeka, nola etorria zen, mandoz, eta nola ibilia muga iragaitean, ala galdeka nindagolarik erraten dit: no entiendo el vascuence.

 Arriturik galdetu nion: nongoa zaitugu beraz? «Elizondokoa», yardetsi zatan, eta orduan nik: zer, baztandarra, euskalduna, eta euskaraz ez egin nai! Ainbertze yakintsun eskualde guzietarik unata etortzen euskaraz ikastera, eta zuk, zure zañetako itzkuntza, zure aiton eta gurasoena, zure deiturarena, zure erriko eta unen bazter guzien izenena, zure eta nere Euskalerriko itzkuntza ukatzen!

Bazterretik begira zagon andreak, aundi gisaz yauntziak erraten du: «ederki olaxe, yauna, nere ohore aundiena euskelduna izaitea dut eta guziek zuk orai egin duzuna egin bageneza, bertze gisaz gindezke». Elizondoko gazte orrek, ote ditu lagunak Baztanen?

Post hau iteko erabili diren webgune eta liburuak:

klasikoak.armiarma.com webguneko Pablo Fermin Irigaray Goizueta, “Larreko” “Baztandarra-ri” artikuloa.

euskonews webguneko efemerideko atala.

Lekukotasuna liburua, Pablo Fermin Irigarai Larreko. Euskal Editoreen Elkartea, 1992.