Joanden asteko ortziralian, (2020-9-10) Arizkunenean hitzaldi intersgarri bat izan zen XVIII. mendeko baztandar emakumei (batzuei) buruz. Hitzaldia, Gaspar Castellanos Gaston historiazaile Aragoitar-baztandarra eman zuen eta ordu bateko solasaldian “la hora Navarra del XVIII”-ko bortz edo sei emakume baztandarren, biogafia ttiki bat aipatu zun. Haien artean, María Josefa de Dolarea Erratzutarra, Carlos IV.ren emaztearen, Parmako Maria Luisa erregiñaren“Camarista mayor” izan zena. Joaquina Borda Hualde , (hau Zugarramurdikoa) eta Juan Bautista Dutari dendari-
bankeroaren emaztea zena eta senarra hil eta alargun gelditu zenean, Madrilgo Dominiken, Santa Catalina de Siena konbentuan, Sor Joaquina de la Cruz bezala sartu baino lehen, diru guztia (kristonekoa zela) Zugarramurdiko ta Baztango familiartean (garai haietan, famili ahaidetasun gradua, haundia zen) banatu zun…(argazkian, erdian hitzlaria, Gaspar Castellanos de Gaton. Argazkia: Ainize S.M.)
Erran dugun bezala, emakume hoien biografia goititik eman zen, zeren, ordu batean ez du aunitzetarako emanenez gain, gaia ia berritsua zen historiagilearentzat eta sakondu gabe dago. Entzuleengandik animatu zuten gaian barneratzea eta Gaspar Castellanos pres dagola adieratzi zun, zeren gaia, harras interesgarria eta ukitu gabekoa da.
Emakume baztandar hauek, bizitzea ukitu zizaion garaian (XVII. mendean), emakume bat iristen ahal zen maila haundienera iristi ziren, bai bere indarrez, bai bere abileziaz, bere trebetasunaz, adimena..eta abar.. Ondarrian, konklusion moduan, aipatu zun garaiko emakumeak, etxekoandreak, garrantzi haundikoak zirela eta uste den “botere” haundiagoa zutela. “Etxekoandrea”, etxearekin lotura izugarria zeukan, etxea ez da eraikin bat bezala ikusi behar, baizik etxea, familia irudikatu, ordezkatu,,, iten du, etxea familia da, etxea dena da, nahizeta, hirugarren belaunaldia izan eta kanpoan bizi!, jatorrizko etxeko etxekoandrea erraten zuna…kontuan artu behar. Pentsatua izan da beti, etxea seme nagusiak jauresten (heredatu) zula, baina Gaspar Castellanos ikusi eta ikertu izan dunez, haunitzetan, etxea alabei pasten zen… azalduz garai hoietako emakumen garrantzia.
Solasaldi ondoren, galderen tenorea izan zen eta galdera hoietako bat, ea ezagutzen zuen edo “konstanzia” zeukan exploratzaile, abenturatzaile edo bere kabuz Ameriketara joandako emakume baztandar bat edo gehigo zauzen ba zuen! Hasierako harridura pasa ondoren ta argi, ezez, ezta Ameriketara eta guttiago exploratzaile eta abenturatzale moduan, ez zela pentsatzekoa, garai haietan (XVIII. mendean) emakume bat horrela ibiltzea.
Egia da. Garai haietan ez zela izango, baño mende bat geroxago bai, nahiz eta pentsatu, Ameriketako emigrazioan, emakumearen papera bigarren mailakoa zela, kasu interesgarri haunitz badire horrela ez zela izan, ageri zaigunua. Adibidez, Carmen Purroy Turrillas-en “la mujer Navarra , un caso excepcional en la emigracion a America” idazlanan, hoietako adibide haunitz aurkitzen ahal dugu.
Migratzaile hauinitz izan dira eta hoietako batzuk Ameriketara joateko baimena behar zuten, bai adin txikikoak edo ezkonduak zirelako, eta baimena hori gurasen baimena (biena) edo emaztearen baimena behar zuten lizentzia lortzeko. Bahimen hoieta badakigu emakume baztandar batzuk Ameriketara joan zirela edo bere baimenen esker gazte haunitz “ametsen” lurrera bidaiatu zirela. Adibidez:
Pedro Maritorena eta bere emaztea Josefa Antonia Mutuberría Elizondarrak onesten dute edo baimena ematen dute, bere semea Miguel Kubara joateko… baita ere 1802an María Dominga Subincorena, Zigatarrak, ahalmentzen du bere senarrari Juan Erramuztegui, La Habanara bidaiatzeko eta han 2 urtez zurgiña bezala aritzeko. Urte bat geroago, Oronozko Francisca Antonia Sarratea, baimentzen du bere senarrari Francisco Gamio La Habana -ra joateko, zeren bi urtez lana zihurtatutakoa zuelako… 1855an, Felipa de Etxabarren, Garzaindarra, baimentzen du bere semea Miguel Antonio Urrutia La Habana-ra joateko, baita ere 1808an Joaquina Guerendiain Arizkundarra, Luis Idoateren alargunak, onesten du bere seme Miguel Ameriketara joatea… ta horrelakoak, hainbertze.
Baña kasu aipagarrienak eta bitxienak (hemen aistion aipatutako galderaren erantzuna), baimen hoiek semei ematen ez direnak dira, baizik , badira bereizitasun kasu batzuk, baimena alabei ematen 
dena, adibidez;…Maria Cruz Arburuarena, Zozaitarra ta ezkongabea 1854an, baieman eman ziola bere 25 urteko alaba Maria Josefari, Buenos Aires-era joateko, han bitzi berri bat hasteko, edo 1852ko, Lorenza Etxeberria Erratzutarraren kasua, ez bakarrik baimena eman ziona bere alabari baizik baita ere, kontratatzen dio Pedro Pradera, Baigorriko ontzijabeari, 450 pezetaz, Coralia fragatako txartel-pasai bat, bere alaba ezkongabea, Juana Mari Urrutia, Buenos Aires-era joateko . Corneliako txartel-pasai ez zen posible haunitzetan aldi batetan ordaintzea eta badira kasu batzuk, Magdalena Zubiria Errazutar alargunarena bezala, bere alaba Vicenta Elizetxe Buenos Aires-era joateko, pasajea erosten dula kompromisua hartuz, urte bat ondoren falta zaion 170 pezetak ordainduko zula edo Lekarozko Juana María Elizetxe, bakarrik in zula Amerikako bidaia 1851an eta diruri ez zuenik konprometitu zen urte baten ondoren ordainduko zula Coraliaren pasajea edo txartel-pasaia, hortarrako bere osaba Jaime Mariperizena ta bere emaztea, Franziska Irulegui, fidatzaile bezala geldituz. (goiko argazkian inmigrateak Buenos Airese-era irtsi berriak. Argazkia http://www.rtve.es-tik artuta dago)
Guzti hauek, Carmen Purroy Turrillasen lanan agertzen diren kasu batzuk bakarrik dira eta halakoak haunitz ez eman arren arraroak ez dira eta ortziralako galderari erantzunez, bai, bai dirudi baztandar emakume batzuk (XIX.mendean), eztakit abenturatzale edo explorazaile moduan bezala (badirudi ezez, soilik bizitza hobe bat lortzekoa joan zirela) edo ez, baño bide luze hori in zuten, mundu berri batera eta gañera kasu gehienetan, bakarrik eta errextasun jarik gabe.
Utzi erantzun bat