Urteberri, berri, zer dakarzu berri
uraren gainean osasuna ta bakea
urtetx, urtetx urtetxa nahi dugu,
Bestondoa! bestondoa ekarri du urtero bezala urteberriak! (urterzarra ondo pasatutako señalia) eta Baztanera, Amaiurrera zehazki, berria ez izan arren eta ia bi urte berandu iritsi arren… urte berriak Amaiurko monumentuari buruzko erakusketa ekarri du!
Nafarroko gobernuak antolatutako Amaiurko monumentuaren 25. urteurrena ospatzeko erakusketa mugikorra, Amaiurko serorategian ikusgai izanen da.
Erakusketa hau duela urtebete ikusi nuen Iruñean. Harritu egin ninduen Amaiurko monolitoari buruz nafarren eta euskaldunen askatasunaren sinbolo gisa ezer ez esateak ( horregatik altxatu zen), ezta Jaime Belaz de Medrano eta haren 200 zaldun agramondarrak aipatzeak ere. Bai 1922an sortzeko ideia nabarmentzen zen, eta baita ia 10 urte geroago, 1931n, atentatu baten ondorioz (dinamitatua) monumentua eraitsi egin zela ere.
Erakusketa azken 25 urte hauetan oinarritzen da, 1982an Amaiurtarrek monumentua berreskuratu eta zaharberritzeko daukaten gogoetan, baina monolitoaren sinbologia eta 200 zaldun naparren balentriaz ja!
zuten Amaiurtarrak. Agazkia Diario Vasco
Balentria 1521eko irailean hasi zen, Enrike II.a “zangotzarrak” Amaiurko gaztelua Nafarroarentzat berreskuratu zuenean, gotorlekua ez ezik, Baztan -Bidasoako “marka” eta egun gutxiren buruan Hondarribiko gotorlekua ere berreskuratu zituen. Amaiurko gazteluaren kapitaina Jaime Belaz da, eta Miguel Jatso (Xabier santuaren anaia) Elizondon kokatu zen; Hondarribian, berriz, Pedro de Navarra Nafarroako mariskalaren semea (aitaren izen bera du) geratu zen kapitan gise.
1522ko ekainean, gaztelarrak Belatetik Donoztebera iritsi ziren, eta borroka baten ondoren, nafarrek Baztanera ihes egin behar izan zuten (Doneztebe Martin de Urtsuan, eta bertze baztandar batzuek gaztelarrekin bat egin zuten). Borrokan zauritutako nafarrak Urdazubiko monasteriora eraman zituzten (Urdazubiko abadea leiala da Nafar kausarekin).
Uztailaren 15ean gaztelarrek Amaiurko gaztelua setiatzen dute eta lau egunez 10.000 gaztelar gaztelua konkistatzen saiatzen dira (beno, baziren nafar behamontarrak, gipuzkoarrak, alemaniarrak…). Azkenean, janaririk gabe eta leher eginda (lau egunez gau eta egun borrokan ibiliz), setiatuek amore ematen dute. Pasarte historiko honengatik, Amaiur euskaldunentzako askatasunaren sinbolo bihurtu zen, baina ez zen azken bastion nafarra izan, 1524ra arte Hondarribian Nafarroako estandarte gorria onesten jarraitu baitzuen (1521eko urriaren 6an setiatua).
Menderatua eta garaitua den nafar honetan, belaunaldiz belaunaldi, isilean eta klandestinitatean Amaiurren gertatutakoa gogoratu dugu (eta odoletan eraman ere bai) eta 1879an “euskara Elkartea” han borrokatu zirenen oroimenean zerbait egin behar zela pentsatzen hasi zen.
1920an, “Nafarroako Monumentuen Batzordeak” monumentu bat eraikitzea baimendu zuen, eroritakoen omenez, eta han hil zirenak Nafarroko askatuaren azken dedefendatzaileak izan zirela erranen dute. Hitz horiek eta baimen horrek kristonezko polemika sortu zuten; izan ere, nafar batzuentzat (espainiar nazionalistak) han hil zirenak frantses eta espainiar traidoreak baino ez ziren.”
Hika mika hoien gain 1922ko kainaren 20an monolitoa inaguratzen da euskal probintzien lau armarriekin eta “Napar askatasunaren alde Amayurko echarrian borroka egin zuten gizonei ” leloarekin.
1920ko hamarkadan eraiki ondoren, eta polemika etengabea zela, 1931ko uztailaren 26an amaiurtarrak , monolitoa lehertzen zuen dinamita-eztandak eragindako zaratarekin esnatu ziren. Ez zen inoiz jakin nor izan zen atentatuaren atzean; Victor Praderaren ingurukoak (nafar nazionalista espainiarra),, errepublika bera eta baita abertzaleak ere susmatu zituzten.
Hainbat hamarkadaz monolitoaren marmolezko harriak sakabanatuta egon ziren gazteluaren muinoan, harik eta 80ko hamarkadan Amaiurtarrek, Amaiurko gaztelua defendatu zutenen monolitoa eta balentriaren eta ohorearen oroitzapena berreskuratzea erabaki zuten arte.
1982ko urriaren 10ean, monolitoa berriro zutik egon zen, eta oraingoan…betiko izanen da.
baztango haizegoa 
Utzi erantzun bat